Η θεωρία της σύνδεσης

Η θεωρία της σύνδεσης είναι ένας τομέας της ψυχολογίας που περιγράφει τη φύση της συναισθηματικής σύνδεσης μεταξύ των ανθρώπων. Η ανάπτυξη μιας υγιούς συναισθηματικής σχέσης με άλλους ανθρώπους οδηγεί σε μεγαλύτερη ευτυχία, παραγωγικότητα και σταθερότητα στη ζωή ενός ατόμου. Η θεωρία της σύνδεσης δεν είναι καινούργια, και η έρευνα της είναι αρκετά ισχυρή. Αναπτύχθηκε τη δεκαετία του 1950 από τους ψυχολόγους John Bowlby και Mary Ainsworth και έχει εξελιχθεί και αναπτυχθεί μέχρι σήμερα, περιλαμβάνοντας τη φύση των σχέσεων μεταξύ των μελών της οικογένειας, τις ερωτικές σχέσεις, ακόμα και τις φιλίες.Ο Bowlby και η Ainsworth διαπίστωσαν ότι η φύση με την οποία οι γονείς καλύπτουν τις ανάγκες του παιδιού τους, θα καθορίσει τη «στρατηγική σύνδεσης» του παιδιού σε όλη τη ζωή του.

Τύποι Σύνδεσης

Σύμφωνα με τους ψυχολόγους, υπάρχουν τέσσερις στρατηγικές σύνδεσής που οι άνθρωποι υιοθετούν: η ασφαλής, η αγχώδης, η αποφευκτική, και η αχώδης-αποφευκτική.

Ασφαλής: Άτομα με ασφαλή στρατηγική σύνδεσής είναι άνετα στο να δείξουν ενδιαφέρον και αγάπη. Επίσης, είναι άνετα να είναι μόνα και ανεξάρτητα. Είναι σε θέση να δώσουν σωστή προτεραιότητα στις σχέσεις τους. Μέσα στη ζωή τους τείνουν να βάζουν σαφή όρια και να εμμένουν σε αυτά. Ασφαλείς τύποι σύνδεσης συνιστούν προφανώς καλύτερους ερωτικούς συντρόφους, μέλη της οικογένειας, ακόμα και φίλους. Είναι ικανοί να δέχονται την απόρριψη και να προχωρούν παρά τον πόνο, αλλά είναι επίσης ικανοί να είναι πιστοί και να θυσιάζονται όταν είναι απαραίτητο. Έχουν μικρή δυσκολία να εμπιστευθούν ανθρώπους που είναι κοντά τους, και οι ίδιοι είναι αξιόπιστοι. Σύμφωνα με έρευνες, πάνω από το 50% του πληθυσμού έχουν ασφαλείς συνδέσεις. Η ασφαλής σύνδεση αναπτύσσεται στην παιδική ηλικία από τα βρέφη που καλύπτονται τακτικά οι ανάγκες τους, καθώς και που λαμβάνουν άφθονη ποσότητα αγάπης και τρυφερότητας.

Αγχώδης: Ο αγχώδης τύπος είναι συχνά νευρικός και αγχωμένος σχετικά με τις σχέσεις του. Χρειάζεται συνεχή επιβεβαίωση και αγάπη από το σύντροφό του. Έχει δυσκολία να είναι μόνος ή χωρίς σύντροφο. Συχνά υποκύπτει σε ανθυγιεινές σχέσεις ή σχέσεις κακοποίησης. Έχει δυσκολία να εμπιστευθεί ανθρώπους, ακόμη και αν είναι κοντά τους. Η συμπεριφορά του μπορεί να είναι παράλογη, σποραδική, και υπερβολικά συναισθηματική και διαμαρτύρεται ότι όλοι από το αντίθετο φύλο είναι ψυχροί και άκαρδοι. Οι γυναίκες είναι πιο πιθανό από τους άνδρες να είναι αγχώδεις τύποι. Η στρατηγική της αγχώδους σύνδεσής αναπτύσσεται στην παιδική ηλικία από βρέφη που λαμβάνουν αγάπη και φροντίδα με απρόβλεπτη επάρκεια.

Αποφευκτική: Ο αποφευκτικός τύπος σύνδεσης είναι εξαιρετικά ανεξάρτητος, αυτο-κατευθυνόμενος και πολλές φορές αμήχανος με την οικειότητα. Συχνά φοβούνται τη δέσμευση και τείνουν στον εξορθολογισμό της οπτικής τους έξω από κάθε κατάσταση οικειότητας. Τακτικά διαμαρτύρονται για το αίσθημα "πίεσης" ή "ασφυξίας" όταν οι άνθρωποι προσπαθούν να τους πλησιάσουν. Σε κάθε σχέση, έχουν πάντα μια στρατηγική εξόδου. Και συχνά κατασκευάζουν τον τρόπο ζωής τους με ένα τέτοιο τρόπο ώστε να αποφεύγεται η δέσμευση ή η πάρα πολύ στενή επαφή. Π.χ. κάποιος που δουλεύει 80 ώρες την εβδομάδα και ενοχλείται όταν η γυναίκα με την οποία σχετίζεται θέλει να τον δει περισσότερο από μία φορά το Σαββατοκύριακο. Οι άνδρες έχουν περισσότερες πιθανότητες από τις γυναίκες να είναι αποφευκτικοί τύποι. Η στρατηγική αποφευκτικής σύνδεσης αναπτύσσεται στην παιδική ηλικία από τα βρέφη που καλύπτονται μόνο μερικές από τις ανάγκες τους, ενώ οι υπόλοιπες έχουν παραμεληθεί (για παράδειγμα, αυτός/ αυτή τρέφεται κανονικά, αλλά δεν παίρνει αρκετή στοργή).

Αγχώδης-αποφευκτική: Οι τύποι αγχώδους-αποφευκτικής σύνδεσης (επίσης γνωστοί ως "φοβικοί τύποι") συγκεντρώνουν τα χειρότερα χαρακτηριστικά και από τους δύο προηγούμενους τύπους. Οι αγχώδεις-αποφευκτικοί όχι μόνο φοβούνται την οικειότητα και τη δέσμευση, αλλά δεν εμπιστεύονται και επιτίθενται συναισθηματικά σε όποιον προσπαθεί να τους πλησιάσει. Οι αγχώδεις-αποφευκτικοί συχνά περνούν μεγάλο μέρος του χρόνου τους μόνοι και δυστυχισμένοι, ή σε κακοποιητικές ή δυσλειτουργικές σχέσεις. Σύμφωνα με μελέτες, μόνο ένα μικρό ποσοστό του πληθυσμού μπορεί να θεωρηθεί ως αχώδεις-αποφευκτικοί τύποι, και έχουν συνήθως ένα πλήθος από άλλα συναισθηματικά προβλήματα σε άλλους τομείς της ζωής τους (όπως κατάχρηση ουσιών, κατάθλιψη κ.α.). Οι αγχώδεις -αποφευκτικοί τύποι αναπτύσσονται από κακοποιητική ή τρομερά παραμελημένη παιδική ηλικία.

Μπορεί ωστόσο κάποιος να εμφανίσει τάσεις περισσότερων από ενός τύπου σύνδεσης, ανάλογα με την κατάσταση και σε διαφορετικές συχνότητες, παρά το γεγονός ότι ο καθένας έχει μια κυρίαρχη στρατηγική. Έτσι, οι "ασφαλείς" τύποι μπορεί να εμφανίζουν κάποιες αποφευκτικές ή αγχώδεις συμπεριφορές, οι "αγχώδεις" τύποι να εμφανίζουν μερικές φορές ασφαλείς συμπεριφορές, κ.λπ. Δεν είναι μία κατάσταση «όλα ή τίποτα». Τόσο οι αγχώδεις τύποι όσο και οι αποφευκτικοί τύποι θα εξακολουθούν να εμφανίζουν ένα συγκεκριμένο ποσοστό στην ασφαλή κλίμακα. Όμως οι αγχώδεις-αποφευκτικοί θα παρουσιάζουν υψηλές επιδόσεις και στους δύο αγχώδεις και αποφευκτικούς τύπους και χαμηλές στην ασφαλή κλίμακα.

ΣΥΝΘΕΣΕΙΣ ΣΧΕΣΕΩΝ

Διαφορετικοί τύποι σύνδεσης τείνουν να διαμορφώνονται στις σχέσεις με προβλέψιμο τρόπο. Οι ασφαλείς τύποι είναι ικανοί να σχετίζονται (ή να χειρίζονται, ανάλογα με την προοπτική) τόσο τους αγχώδεις όσο και τους αποφευκτικούς τύπους. Είναι αρκετά άνετοι με τον εαυτό τους για να δώσουν στους αγχώδεις τύπους όλες τις επιβεβαιώσεις που χρειάζονται και να δώσουν στους αποφευκτικούς τύπους το χώρο που χρειάζονται χωρίς αίσθημα απειλής.

Οι αγχώδεις και οι αποφευκτικοί συχνά καταλήγουν σε σχέσεις ο ένας με τον άλλο πιο συχνά από ότι καταλήγουν σε σχέσεις με το δικό τους τύπο. Αυτό μπορεί να φαίνεται περίεργο, αλλά υπάρχει λογική. Οι αποφευκτικοί τύποι είναι τόσο καλοί στο να σπρώχνουν τους άλλους μακριά ώστε πολλές φορές μόνο οι αγχώδεις τύποι είναι αυτοί που είναι πρόθυμοι να παραμείνουν και να καταβάλλουν επιπλέον προσπάθεια για να τους κάνουν να ανοιχτούν. Για παράδειγμα, ένας άνδρας που είναι αποφευκτικός μπορεί να είναι σε θέση να αποφύγει με επιτυχία την πίεση μιας γυναίκας ασφαλούς σύνδεσης για αυξημένη οικειότητα. Μετά από αυτό, η γυναίκα ασφαλούς σύνδεσης θα δεχτεί την απόρριψη και θα προχωρήσει. Αλλά μια γυναίκα με αγχώδη σύνδεση θα είναι πιο αποφασισμένη να διεκδικήσει έναν άνδρα που την ωθεί μακριά. Θα καταφύγει στο να επιμένει για εβδομάδες ή μήνες μέχρι που τελικά εκείνος θα υποκύψει και θα δεσμευτεί. Αυτό δίνει στον αποφευκτικό άνδρα τις επιβεβαιώσεις που χρειάζεται ότι μπορεί να συμπεριφέρεται ανεξάρτητα όσο η αγχώδης γυναίκα θα τον περιμένει. Συχνά οι σχέσεις αυτές παράγουν κάποιο μέγεθος δυσλειτουργικής ισορροπίας καθώς πέφτουν σε ένα μοτίβο «κυνηγός-θήραμα», το οποίο και οι δύο ρόλοι του αγχώδους και του αποφευκτικού τύπου χρειάζονται για να αισθάνονται άνετοι με την οικειότητα.

Οι αγχώδεις-αποφευκτικοί σχετίζονται μόνο ο ένας με τον άλλον ή με τους λιγότερο ασφαλείς από τους αγχώδεις τύπους ή τους αποφευκτικούς τύπους. Αυτές οι σχέσεις είναι πολύ ακατάστατες, αν όχι εντελώς κακοποιητικές ή παραμελημένες.

Συμπερασματικά, η ανασφάλεια βρίσκει την ανασφάλεια και η ασφάλεια βρίσκει την ασφάλεια, ακόμη και αν αυτές οι ανασφάλειες δεν φαίνονται πάντα ίδιου τύπου…

Γνωρίζοντας και αλλάζοντας τον τύπο σύνδεσης

Τα καλά νέα είναι ότι το στυλ σύνδεσης μπορεί να αλλάξει με την πάροδο του χρόνου - αν και η διαδικασία είναι αργή και δύσκολη. Η έρευνα δείχνει ότι ένας αγχώδης ή αποφευκτικός που εισέρχεται σε μια μακροπρόθεσμη σχέση με έναν ασφαλή, μπορεί να "βελτιωθεί" στο επίπεδο του ασφαλούς για παρατεταμένο χρονικό διάστημα. Δυστυχώς, ένας αγχώδης ή αποφευκτικός είναι επίσης σε θέση να "παρασύρει" έναν ασφαλή ως προς το επίπεδο της ανασφάλειας του. Επίσης, ακραία αρνητικά γεγονότα της ζωής, όπως ένα διαζύγιο, ο θάνατος ενός παιδιού, ένα σοβαρό ατύχημα κλπ μπορεί να προκαλέσουν σε ένα ασφαλή τύπο σύνδεσης να πέσει σε ένα πιο ανασφαλή τύπο σύνδεσης.

Οι ψυχολόγοι Bartholomew και Horowitz έδειξαν ότι η στρατηγική σύνδεσης ενός ατόμου αντιστοιχεί στο βαθμό θετικής/ αρνητικής αυτοεικόνας, καθώς και της θετικής / αρνητικής εικόνας των άλλων.

Οι ασφαλείς παρουσιάζουν τόσο θετική αυτοεικόνα όσο και θετικές αντιλήψεις για τους άλλους. Οι αγχώδεις τύποι παρουσιάζουν αρνητική αυτοεικόνα, αλλά θετικές αντιλήψεις για τους άλλους (εξ ου και η ενδεής συμπεριφορά τους). Οι αποφευκτικοί εμφανίζουν θετική αυτοεικόνα και αρνητικές αντιλήψεις των άλλων (εξ ου και η αλαζονεία και ο φόβος δέσμευσης), και οι αγχώδεις-αποφευκτικοί εμφανίζουν αρνητικές αντιλήψεις σχεδόν για τα πάντα και για όλους (εξ ου και η αδυναμία τους να λειτουργούν σε σχέσεις).

Χρησιμοποιώντας αυτό το μοντέλο ως χάρτη, μπορεί κανείς να αρχίσει να πλοηγεί τον εαυτό του σε έναν πιο ασφαλή τύπο σύνδεσης. Οι έρευνες δείχνουν ότι οι ασφαλείς είναι σταθερά πιο ευτυχισμένοι και αισθάνονται περισσότερη στήριξη, είναι λιγότερο πιθανό να γίνουν καταθλιπτικοί, είναι πιο υγιείς, διατηρούν πιο σταθερές σχέσεις, και γίνονται πιο επιτυχημένοι από τους άλλους τύπους. Οι αγχώδεις τύποι μπορούν να εργαστούν για την ανάπτυξη τους δημιουργώντας υγιή όρια, όσο και για την προώθηση μιας υγιούς εικόνας του εαυτού τους. Οι αποφευκτικοί τύποι μπορούν να εργαστούν στο να ανοίγονται στους άλλους, και να εμπλουτίσουν τις σχέσεις τους με το να μοιράζονται περισσότερο. Στην βελτίωση των σχέσεων των παραπάνω τύπων, σημαντικό ρόλο κατέχει η θεραπεία ζεύγους.

Θεραπεία Ζεύγους

Τα ζευγάρια θα πρέπει να ενημερώνονται ότι η συνεργασία είναι ζωτικής σημασίας για τη διαδικασία. Θα πρέπει να έχουν την επιθυμία να τροποποιήσουν ή / και να αλλάξουν τις δυσλειτουργικές συμπεριφορές. Η τιμιότητα και η συναισθηματική ειλικρίνεια είναι ένα απαραίτητο συστατικό για την θεραπεία. Τα αποτελέσματα δεν μπορούν να είναι εγγυημένα. Ο ψυχοθεραπευτής θα παρέχει συνήθως μια εκτενή διαδικασία αξιολόγησης κατά τη διάρκεια της αρχικής συνάντησης. Αυτή η διαδικασία αξιολόγησης ζεύγους συνήθως περιλαμβάνει σε βάθος συγκέντρωση πληροφοριών σχετικά με το παρόν πρόβλημα και την αξιολόγηση των επαγγελμάτων, της εκπαίδευσης, της απασχόλησης, της ανάπτυξης της παιδικής ηλικίας, του οικογενειακού ιστορικού, της κατάχρησης ουσιών, της θρησκείας, των σχέσεων, του ιατρικού, νομικού και ψυχολογικού ιστορικού του παρελθόντος με τη μορφή συνέντευξης. Ο ψυχοθεραπευτής μπορεί στη συνέχεια να εκπονήσει την καλύτερη πορεία σχεδιασμού της θεραπείας. Περαιτέρω ψυχολογικά τεστ και μετρήσεις μπορούν να αναφέρονται αρχικά ή εφόσον παρίσταται ανάγκη κατά τη διαδικασία της θεραπείας.

Οι θεραπευτικές συνεδρίες ζεύγους διαφέρουν ανάλογα με το επιλεγμένο μοντέλο, ή το στυλ της θεραπείας. Υπάρχουν πολλά μοντέλα για τη θεραπεία ζεύγους με δυσκολίες στη σχέση τους. Αυτά  περιλαμβάνουν ψυχαναλυτική θεραπεία ζεύγους, συμπεριφορική θεραπεία ζεύγους, γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία ζεύγους κ.α.

Μετά τη θεραπεία

Η θεραπεία διαρκεί συνήθως αρκετούς μήνες ή περισσότερο, ανάλογα το μοντέλο και το πρόβλημα. Μόλις το ζευγάρι έχει αναπτύξει επαρκείς ικανότητες και έχει εμφανιστεί ένα βελτιωμένο επίπεδο λειτουργίας του που ικανοποιεί και τους δύο, τότε η θεραπεία μπορεί να τερματιστεί. Η επίγνωση και η πρόληψη της υποτροπής των συμπεριφορών είναι σημαντική. Οι υποτροπιάζουσες συμπεριφορές αφορούν την επιστροφή στις συμπεριφορές που το ζευγάρι προσπαθεί να αλλάξει ή να εξαλείψει. Οι ασθενείς ενθαρρύνονται να επιστρέψουν στη θεραπεία αν εμφανιστούν συμπτώματα υποτροπής. Οι επισκέψεις παρακολούθησης προόδου και η μακροχρόνια ψυχολογική θεραπεία μπορεί να διευθετηθεί μεταξύ των συντρόφων, εφόσον αυτή αποφασιστεί από κοινού ως αναγκαία και ωφέλιμη.

Ο κύριος κίνδυνος της θεραπείας ζεύγους είναι η έλλειψη βελτίωσης ή η επιστροφή σε δυσλειτουργικές συμπεριφορές. Αυτό συνήθως δεν συμβαίνει, εκτός αν υπάρχει κάποια αποτυχία στις δεξιότητες που έχουν μάθει και έχουν αναπτύξει κατά τη διάρκεια της θεραπείας, ή αν ένα άτομο είναι ανθεκτικό σε μακροπρόθεσμες αλλαγές.

Μια κανονική εξέλιξη της θεραπείας ζεύγους είναι η ανακούφιση των συμπτωμάτων από τις συμπεριφορές που προκαλούν καβγάδες, δυσφορία, και δυσκολίες. Το ζευγάρι αποκτά σταδιακά υγιέστερες αλληλεπιδράσεις και οι συμπεριφορές ρυθμίζονται ώστε να παράγουν μια πιο ευτυχισμένη ισορροπία αμοιβαίων κατάλληλων αλληλεπιδράσεων. Τα ζευγάρια που διαθέτουν ειλικρίνεια και λογική, καθώς και προθυμία για αλλαγή, τείνουν να έχουν καλύτερα αποτελέσματα. Τελικά τα ζευγάρια συνήθως αναπτύσσουν δεξιότητες και αύξηση της ευαισθητοποίησης που προωθεί υγιέστερες αλληλεπιδράσεις στη σχέση.

Πηγές

• Noble, John, and others, «Textbbok of Primary Care Medicine»,  3rd Edition. Mosby, Inc. 2001
• Tasman, Allan, and others, «Psychiatry», 1st Edition. Philadelphia: W. B. Saunders Company, 1997
•  Hampson, R. B, C. C. Prince, W. R. Beavers. "Marital therapy: qualities of couples who fare better or worse in treatment." Journal of Marital and Family Therapy 25, no. 4 (October 1999)
• Ainsworth, M. S., & Bowlby, J., «An ethological approach to personality development», American Psychologist  (1991)
• Bartholomew, K., Kwong, M. J., & Hart, S. D., «Attachment. In Handbook of personality disorders: Theory, research, and treatment», New York, NY, US: Guilford Press (2001)
• Bartholomew, K., & Horowitz, L. M., «Attachment styles among young adults: a test of a four-category model», Journal of Personality and Social Psychology  (1991)
• Ognibene, T. C., & Collins, N. L., «Adult attachment styles, perceived social support and coping strategies», Journal of Social and Personal Relationships (1998)
• Kirkpatrick, L. A., & Davis, K. E., «Attachment style, gender, and relationship stability: A longitudinal analysis», Journal of Personality and Social Psychology (1994)
• Davila, J., Burge, D., & Hammen, C., «Why does attachment style change?» Journal of Personality and Social Psychology (1997)
• Feeney, J. A., «Implications of attachment style for patterns of health and illness», Child: Care, Health & Development (2000)
• Benson, L. A., McGinn, M. M., & Christensen, A., «Common principles of couple therapy», Behavior Therapy (2012)