ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΖΕΥΓΟΥΣ

Στη σύγχρονη εποχή, βλέπουμε ολοένα και περισσότερο ζευγάρια να χωρίζουν και γάμοι να διαλύονται. Πολλοί αναρωτιούνται αν αυτό συμβαίνει επειδή απλά είναι πιο εύκολο πλέον να γίνει αυτό (τυπικά) ή επειδή οι σχέσεις γενικότερα και ειδικά οι ερωτικές σχέσεις συντροφικότητας περνάνε μία μεγάλη κρίση. Όταν κάποιος ψάχνει τον "ιδανικό" για εκείνον σύντροφο σίγουρα πλέον, ειδικά με την ύπαρξη του ίντερνετ και των πολυμέσων, είναι πολύ πιο εύκολη η απόρριψη και η εναλλαγή συντρόφων. Κάποιοι άνθρωποι όμως, αντί να διαλύουν μία σχέση (ή ένα γάμο) μόλις εμφανιστεί κάποια δυσκολία ή μόλις ανακαλύψουν κάτι που τους "χαλάει" στο σύντροφό τους, αναζητούν λύσεις για να τη "φτιάξουν" και να τη "σώσουν". Προσπαθούν να βρουν τα αίτια του προβλήματος και τους τρόπους αντιμετώπισής του. Πολλές φορές θα χρειαστούν τη βοήθεια κάποιου ειδικού.

Η θεραπεία ζευγους είναι είναι ένας τομέας της θεραπείας σχέσεων. Η θεραπεία σχέσεων είναι μια προσπάθεια να αναγνωρίσουμε και να διαχειριστούμε καλύτερα ή να συμβιβάσουμε, ενοχλητικές διαφορές και επαναλαμβανόμενες μορφές άγχους στις ανθρώπινες σχέσεις. Η σχέση μπορεί να είναι μεταξύ μελών μιας οικογένειας ή ενός ζευγαριού (οικογενειακή θεραπεία), ή μπορεί να αφορά κάποια άλλου είδους σχέση όπως π.χ. επαγγελματική. Η θεραπεία ζεύγους μπορεί να διαφέρει από άλλες μορφές θεραπείας από διάφορες απόψεις, συμπεριλαμβανομένης της διάρκειας της. Η σύντομη συμβουλευτική μπορεί να είναι μεταξύ 1 και 3 συνεδριών ενώ η μακροχρόνια θεραπεία ζευγαριών μπορεί να είναι μεταξύ 12 και 24 συνεδριών. Μια εξαίρεση είναι σύντομη ή η εστιασμένη στη λύση θεραπεία ζεύγους. Επιπλέον, η παροχή συμβουλών τείνει να είναι περισσότερο στο «εδώ και τώρα» και με νέες στρατηγικές αντιμετώπισης του αποτελέσματος. Η θεραπεία ζεύγους είναι περισσότερο για φαινομενικά ανυπέρβλητα προβλήματα σχέσεων, όπου τα συναισθήματα είναι ο στόχος και ο παράγοντας η αλλαγή.

Μόλις στη δεκαετία του 1950 συναντάμε τη θεραπεία στο πλαίσιο της οικογένειας. Η θεραπεία σχέσης ως διακριτή, επαγγελματική υπηρεσία είναι ένα πρόσφατο φαινόμενο. 

Με τον αυξανόμενο εκσυγχρονισμό ειδικά στις δυτικές κοινωνίες και τη συνεχή μεταστροφή προς απομονωμένες πυρηνικές οικογένειες, οι εκπαιδευμένοι και διαπιστευμένοι θεραπευτές σχέσεων ή ζεύγους είναι μία ειδικότητα στην οποία πολλοί απευθύνονται όλο και συχνότερα.

 

Βασικές αρχές

Πριν ξεκινήσει η κατανόηση μιας σχέσης μεταξύ των ατόμων, είναι σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι κάθε άτομο, συμπεριλαμβανομένου του θεραπευτή, έχει μια μοναδική προσωπικότητα, αντίληψη , σύνολο αξιών και ιστορία. Τα άτομα στη σχέση μπορεί να τηρούν διαφορετικά και ανεξέλεγκτα συστήματα αξιών. Θεσμικές και κοινωνικές μεταβλητές (όπως οι κοινωνικοί, θρησκευτικοί και άλλοι παράγοντες) που διαμορφώνουν τη φύση και τη συμπεριφορά ενός ατόμου πρέπει να εξετάζονται στη διαδικασία της θεραπείας. Μία αρχή της θεραπευτικής σχέσης είναι ότι είναι ευεργετικό για όλους τους συμμετέχοντες να αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και με την κοινωνία γενικά με βελτιωμένες συγκρούσεις. Οι δεξιότητες επίλυσης των συγκρούσεων ενός ζευγαριού φαίνεται να προβλέπουν και την έκβαση της σχέσης.

Στις περισσότερες σχέσεις θα υπάρξουν συγκρούσεις κάποια στιγμή (και αυτό είναι και το υγιές), κάτι που πολλές φορές είναι παρακινεί τους ανθρώπους να χρησιμοποιήσουν αυτο-ενισχυτικά, ακατάλληλα πρότυπα προκειμένου να αντιμετωπίσουν αυτές τις συγκρούσεις. Αυτά τα πρότυπα μπορεί να ονομάζονται "κύκλοι αρνητικών αλληλεπιδράσεων". Υπάρχουν πολλοί πιθανοί λόγοι για αυτό, συμπεριλαμβανομένης της επισφαλούς προσκόλλησης, του εγωισμού, της αλαζονείας, της ζήλιας, του θυμού, της απληστίας, της κακής επικοινωνίας / κατανόησης, της κακής υγείας τρίτων και ούτω καθεξής.

Οι αλλαγές σε καταστάσεις όπως η οικονομική κατάσταση, η σωματική υγεία και η επιρροή άλλων μελών της οικογένειας μπορούν να επηρεάσουν βαθιά τη συμπεριφορά, τις αντιδράσεις και τις ενέργειες των ατόμων σε μια σχέση.

Συχνά είναι μια αλληλεπίδραση μεταξύ δύο ή περισσότερων παραγόντων και συχνά δεν είναι μόνο ένας από τους ανθρώπους που εμπλέκονται που παρουσιάζουν τέτοια χαρακτηριστικά. Επηρεάζονται ταυτόχρονα και οι δύο που εμπλέκονται σε αυτή τη σχέση, ο καθένας ίσως με διαφορετικό τρόπο.

Μια βιώσιμη λύση στο πρόβλημα και η επανεξέταση αυτών των σχέσεων μπορεί να είναι ο επαναπροσανατολισμός των αντιλήψεων και των συναισθημάτων των ατόμων - πώς κάποιος κοιτάζει ή ανταποκρίνεται σε καταστάσεις και αισθάνεται γι 'αυτές. Οι αντιλήψεις και οι συναισθηματικές αποκρίσεις σε μια σχέση περιέχονται μέσα σε έναν συχνά μη εξεζητημένο νοητικό χάρτη της σχέσης, ο οποίος ονομάζεται επίσης και «χάρτης αγάπης» του John Gottman. Αυτά μπορούν να διερευνηθούν σε συνεργασία και να συζητηθούν ανοιχτά. Οι βασικές αξίες που αυτές περιλαμβάνουν τότε μπορούν να κατανοηθούν και να τηρηθούν ή να τροποποιηθούν όταν δεν είναι πλέον κατάλληλες. Αυτό σημαίνει ότι κάθε άτομο αναλαμβάνει την ίδια ευθύνη για την ευαισθητοποίηση του προβλήματος καθώς εμφανίζεται, την συνειδητοποίηση της δικής του συμβολής στο πρόβλημα κάνοντας κάποιες θεμελιώδεις αλλαγές στη σκέψη και τα συναισθήματά του.

Το επόμενο βήμα είναι να υιοθετήσουμε συνειδητές, διαρθρωτικές αλλαγές και να αξιολογήσουμε την αποτελεσματικότητα αυτών των αλλαγών με την πάροδο του χρόνου.

Πράγματι, «συνήθως για τις στενές προσωπικές σχέσεις υπάρχει ένας ορισμένος βαθμός αλληλεξάρτησης - που σημαίνει ότι οι σύντροφοι αλληλοεξαρτώνται αμοιβαία μεταξύ τους. Ως ιδιαίτερη πτυχή τέτοιων σχέσεων τίθεται κάτι αντιφατικό: η ανάγκη για οικειότητα και για αυτονομία."

"Η κοινή αντισταθμιστική ικανοποίηση αυτών των δύο αναγκών, της οικειότητας και της αυτονομίας, οδηγεί στην εναλλακτική ικανοποίηση στη σχέση και τη σταθερότητα, αλλά εξαρτάται από τις ανάγκες κάθε συντρόφου σε κάθε φάση ζωής και από την ωριμότητά του».

Θεραπευτής ζεύγους

Το καθήκον και η λειτουργία ενός θεραπευτή ζεύγους είναι να ακούει, να σέβεται, να κατανοεί και να διευκολύνει την καλύτερη λειτουργία μεταξύ των εμπλεκομένων.

Οι βασικές αρχές για έναν θεραπευτή ζεύγους περιλαμβάνουν:

·         Τη δημιουργία ενός εμπιστευτικού διαλόγου, ο οποίος εξομαλύνει τα συναισθήματα

·         Την ικανότητά του να κάνει κάθε άτομο να ακουστεί και να ακούσει τον εαυτό του

·         Την αντανάκλαση των δυσκολιών της σχέσης και του δυναμικού και της κατεύθυνσης της αλλαγής

·         Την ενδυνάμωση της σχέσης και την έμπνευση δύναμης για να πάρει κάποιος τον έλεγχο του δικού του πεπρωμένου και να λάβει ζωτικές αποφάσεις

·         Την παροχή σχετικών και κατάλληλων πληροφοριών

·         Την αλλαγή της άποψης της σχέσης

·         Τη βελτίωση της επικοινωνίας

Εκτός από τα παραπάνω, σημαντικές αρχές για έναν θεραπευτή ζεύγους περιλαμβάνουν επίσης:

·         Τον προσδιορισμό του επαναλαμβανόμενου κύκλου αρνητικής αλληλεπίδρασης ως μοτίβου .

·         Την κατανόηση της πηγής των αντιδραστικών συναισθημάτων που οδηγούν το μοτίβο.

·         Την ανάπτυξη και την αναδιοργάνωση των βασικών συναισθηματικών αντιδράσεων στη σχέση.

·         Τη διευκόλυνση της αλλαγής της αλληλεπίδρασης των συντρόφων με τα νέα πρότυπα αλληλεπίδρασης.

·         Δημιουργία νέων και θετικών συναισθηματικών προτύπων στη σχέση

·         Την προώθηση ενός ασφαλούς δεσμού μεταξύ των συντρόφων.

·         Την διατήρηση της αίσθησης οικειότητας.

Τα βασικά στοιχεία που θα πρέπει να κατέχει ένας θεραπευτής ζεύγους είναι:

·         Σεβασμός

·         Ενσυναίσθηση

·         Λεπτότητα

·         Συγκατάβαση

·         Εμπιστευτικότητα

·         Ευθύνη

·         Εξειδίκευση

·         Να βασίζεται στα στοιχεία

·         Συνεχιζόμενη κατάρτιση

Ο Χόρχε Μπουκάι στο βιβλίο του "Να βλέπεις στον έρωτα" (εκδόσεις opera 2012) γράφει:
"Τα ζευγάρια που ζητούν τη συμβουλή μας χάνουν πολύ χρόνο προσπαθώντας να πείσουν το σύντροφό τους ότι κάνει τα πράγματα στραβά. Η ιδέα είναι να μάθουν να συμφωνούν αντί να μετατρέπονται σε δικαστές ή να πασχίζουν να μεταμορφώσουν τον άλλον.
Αν σου επισημαίνω διαρκώς τα λάθη σου, αν ζω για να σου υποδεικνύω πώς θα έπρεπε να έχεις συμπεριφερθεί, αν ασχολούμαι συνεχώς  με το να σου μάθω πώς πρέπει να γίνονται τα πράγματα, ίσως καταφέρω (ίσως) να σε κάνω να νιώθεις ηλίθιος, ή χειρότερα να σε διώξω από το πλάι μου, ή ακόμα χειρότερα, να σε κάνω να μείνεις για να με μισήσεις.
Θέλω να με ακούσεις αληθινά. Όπως ανοίγουμε τα αφτιά μας σε κάτι ενδιαφέρον. Στην επιθυμία. Στην αγάπη.
Αν θέλω στ' αλήθεια να μ' ακούσεις, τότε πρέπει να μάθω να σου μιλάω για μένα και για όσα χρειάζομαι. Να σου δώσω να καταλάβεις τι παθαίνω με τις αντιδράσεις σου. Αυτό και μόνο, θα μπορούσε να σε βοηθήσει να με ακούς ευκολότερα.
Μεγάλο μέρος της δουλειάς στη θεραπεία ζεύγους εστιάζεται στο να βοηθάς κάθε σύντροφο να βρίσκεται διαρκώς σε επαφή με ότι συμβαίνει στον ίδιο και να  μη δαπανά το χρόνο του μιλώντας για τον άλλον. Δηλαδή, να χρησιμοποιεί τις συγκρούσεις για να εξετάζει τον ίδιο του τον εαυτό και να μιλάει για αυτό. Η ιδέα αυτής της θεραπείας είναι να μπορέσουμε να βοηθήσουμε δυο ανθρώπους που κλείνονται, ώσπου να μπορέσουν να ανοιχτούν. Γενικά, έρχονται γεμάτοι πικρία, γεμάτοι συναισθήματα που δεν έχουν εκφράσει, και η δουλειά του θεραπευτή είναι να τους βοηθήσει να λυθούν. Να δείξουν αυτά που φοβούνται να πουν. Να εκφράσουν τον πόνο τους.
Πώς να βοηθήσεις δυο ανθρώπους να ξαναέρθουν κοντά, να εκφραστούν, να δείξουν αμοιβαία εμπιστοσύνη; Κυρίως δημιουργώντας ένα κλίμα απελευθέρωσης κατά τη συνεδρία. Βοηθώντας τους να χαλαρώσουν. Να δείξουν τις ανάγκες τους.

Ένας από τους σκοπούς της θεραπείας είναι να επιτευχθεί μια συνάντηση. Είναι αλήθεια πως δε γίνεται επαφή με το ζόρι: συμβαίνει ή δε συμβαίνει. Αλλά υπάρχουν συγκεκριμένοι τρόποι συμπεριφοράς που βοηθούν. Αυτό που κάνουμε εμείς οι θεραπευτές, είναι να παρατηρούμε τι κάνει ο κάθε ένας από τους συντελεστές του ζευγαριού προκειμένου να αποφύγει αυτή τη συνάντηση. Ο σκοπός μας είναι να δείξουμε στον καθένα με ποιο τρόπο την εμποδίζει.
Ο τρόπος για να μην την εμποδίζω είναι να είμαι παρών, σε επαφή με ότι μου συμβαίνει. Το ίδιο και όσον αφορά το σύντροφό μου: να βλέπω πάντα τι χρειάζεται, τι τον πονάει.
Βλέπω ξανά πώς οι συγκρούσεις γίνονται μια ευκαιρία για ν' ανακαλύψω τον εαυτό μου. Να έρθω σε επαφή με αυτό που μου συμβαίνει και να πάρω διδάγματα.
Τα ζευγάρια ζητούν συμβουλές γιατί κάνουν το αντίθετο. Κάθε φορά που η σχέση φτάνει σε σύγκρουση, ο κάθε ένας αρχίζει να ερμηνεύει τον άλλον, να του λέει τι πρέπει να κάνει, να τον καθιστά υπεύθυνο για ότι ανεπιθύμητο.
Κατά κανόνα, τις περισσότερες φορές, αυτή η ενοχοποιητική προσπάθεια δε βγάζει πουθενά και τις  υπόλοιπες φορές... καταλήγει να τα καταστρέψει όλα.
Η πρόταση που κάνουμε δεν είναι καινοτόμος, αλλά είναι θεμελιώδης: Να αναλάβω την ευθύνη της δικής μου ζωής. Στην πράξη αυτό σημαίνει πως όποιος παραπονιέται για την κατάσταση πρέπει να είναι σε θέση να απαντήσει την ερώτηση: "Τι κάνω εγώ για να είναι η κατάσταση όπως είναι;" Αυτό ΔΕΝ σημαίνει πώς θα μετατραπεί στον μοναδικό υπεύθυνο, αλλά ότι θα βρει τον τρόπο να αξιολογήσει την συμπεριφορά του. Τι διαφορετικό θα μπορούσε να κάνει για να δημιουργήσει κάτι που θα είχε διαφορετική κατάληξη;
Όποιος απ' τους δύο μένει "αγκιστρωμένος" στο ότι ο άλλος είναι υπεύθυνος και αισθάνεται θύμα των περιστάσεων δε θα εξελιχτεί, θα μείνει στάσιμος και θα εμποδίσει την εξέλιξη της σχέσης.
Είναι ευθύνη των θεραπευτών να βοηθήσουν τα μέλη ενός ζευγαριού να αφήσουν κατά μέρος το παιχνίδι "εγώ ο καημένος" για να διερευνήσουν τι άλλες πιθανότητες έχουν να βρουν μια δημιουργική διέξοδο απ' αυτήν την κατάσταση. Οι θεραπευτές οφείλουν να τους βοηθήσουν να χρησιμοποιήσουν τη σύγκρουση  για να δουν τι μπορούν να αναπτύξουν μόνοι τους, να ανακαλύψουν ποια είναι τα αδιέξοδα σημεία και ποια εμπόδια έχουν οδηγήσει τη σχέση σε τέλμα.
Όπως μας έχει δείξει η πείρα, αυτή η οπτική είναι η μοναδική που μπορεί να τους κάνει να σκεφτούν τις δυνατότητές τους, να γίνουν ικανοί με την έννοια της ανάπτυξης προοπτικών εξέλιξης, να νιώσουν πιο δημιουργικοί και τέλος, πιο ελεύθεροι.
Αυτός είναι ο δρόμος  στον οποίο πιστεύουμε και προσπαθούμε να διδάξουμε: να μην περιμένουμε ούτε να επιθυμούμε μια ζωή χωρίς συγκρούσεις, αλλά να τις αντιμετωπίζουμε σαν μια ευκαιρία για αυτοανάπτυξη. Να μάθουμε να εκμεταλλευόμαστε κάθε δυσκολία που συναντάμε στο δρόμο μας, για να εμβαθύνουμε περισσότερο, για να συνδεθούμε πιο ουσιαστικά, όχι μόνο με το σύντροφό μας αλλά και με την προσωπική μας αλήθεια."