Ψυχοσωματικές διαταραχές

Οι ψυχοσωματικές διαταραχές, όπως βλέπουμε και από την ετυμολογία τους, περιλαμβάνουν διαταραχές που έχουν να κάνουν με ψυχολογικές και σωματικές παθήσεις. Η ψυχοσωματική διαταραχή είναι μια ασθένεια που περιλαμβάνει τόσο το μυαλό όσο και το σώμα. Ορισμένες σωματικές ασθένειες πιστεύεται ότι είναι ιδιαίτερα επιρρεπείς για να επιδεινωθούν από ψυχικούς παράγοντες όπως άγχος και στεναχώρια. Η διανοητική και ψυχολογική κατάσταση ενός ατόμου μπορεί να επηρεάσει την εμφάνιση ή την επιδείνωση σωματικών ασθενειών.

Ποιες ασθένειες είναι ψυχοσωματικές;

Σε κάποιο βαθμό, οι περισσότερες ασθένειες είναι ψυχοσωματικές - αφορούν δηλαδή τόσο το μυαλό και την ψυχολογική κατάσταση όσο και το σώμα.

·         Υπάρχει μια ψυχική πτυχή σε κάθε σωματική ασθένεια. Το πώς αντιδρούμε στις ασθένειες και πώς αντιμετωπίζουμε τις ασθένειες ποικίλλει σημαντικά από άτομο σε άτομο. Για παράδειγμα, το εξάνθημα της ψωρίασης μπορεί να μην ενοχλεί πολλούς ανθρώπους πολύ. Ωστόσο, το εξάνθημα που καλύπτει τα ίδια μέρη του σώματος σε κάποιον άλλο μπορεί να τους κάνει να αισθάνονται κατάθλιψη και πιο άρρωστοι.

·         Μπορεί επίσης να υπάρχουν σωματικές επιδράσεις από κάποια ψυχική ασθένεια. Για παράδειγμα, σε μερικές ψυχικές ασθένειες το άτομο δεν μπορεί να φάει ή να φροντίσει τον εαυτό του σωστά, κάτι που μπορεί να προκαλέσει σωματικά προβλήματα.

Ωστόσο, ο όρος ψυχοσωματική διαταραχή χρησιμοποιείται κυρίως με την έννοια: "μια σωματική ασθένεια που πιστεύεται ότι προκαλείται ή επιδεινώνεται από ψυχικούς παράγοντες".

Ορισμένες σωματικές ασθένειες πιστεύεται ότι μπορεί να επιδεινωθούν ιδιαίτερα από ψυχικούς παράγοντες όπως άγχος και στεναχώρια. Για παράδειγμα, η ψωρίαση, το έκζεμα, τα έλκη στομάχου, η υψηλή αρτηριακή πίεση και οι καρδιακές παθήσεις. Θεωρείται ότι το πραγματικό οργανικό μέρος της ασθένειας (η έκταση ενός εξανθήματος, το επίπεδο της αρτηριακής πίεσης κ.λπ.) μπορεί να επηρεαστεί από ψυχικούς παράγοντες. Αυτό είναι δύσκολο να αποδειχθεί. Ωστόσο, πολλοί άνθρωποι με αυτές και άλλες σωματικές ασθένειες λένε ότι η ψυχική τους κατάσταση μπορεί να επηρεάσει τη σωματική τους ασθένεια ανά πάσα στιγμή.

Μερικοί άνθρωποι χρησιμοποιούν επίσης τον όρο ψυχοσωματική διαταραχή όταν οι ψυχικοί παράγοντες προκαλούν σωματικά συμπτώματα αλλά δεν υπάρχουν σωματικές ασθένειες. Για παράδειγμα, ένας πόνος στο στήθος μπορεί να προκληθεί από άγχος και δεν μπορεί να βρεθεί κάποια σωματική ασθένεια. 

 

Αιτιολογία

Η ακριβής αιτία για την εξέλιξη της ψυχοσωματικής διαταραχής είναι άγνωστη. Μελέτες αποκαλύπτουν ότι οι σωματικές διαταραχές που σχετίζονται με το ψυχικό στρες οφείλονται στην υπερδραστηριότητα των νευρικών παλμών που αποστέλλονται από τον εγκέφαλο στα άλλα μέρη του σώματος, γεγονός που μπορεί να προκαλέσει την έκκριση αδρεναλίνης στο αίμα, οδηγώντας σε κατάσταση άγχους.
Κατά την κλασσική άποψη που επεξεργάστηκε ερευνητικά ο Αλεξάντερ και οι συνεργάτες του στο Ψυχαναλυτικό Ινστιτούτο του Σικάγο, απωθημένες συναισθηματικές συγκρούσεις παίζουν κεντρικό ρόλο στη γένεση ορισμένων σωματικών διαταραχών, ενώ ψυχολογικοί παράγοντες γενικά, συμβάλλουν στη διατήρηση ή επιδείνωσή τους προκαλώντας υποτροπές. Επιπλέον, μια ψυχοσωματική διαταραχή συνοδεύεται από ένα ορισμένο τύπο προσωπικότητας, κάτι που ενδεχομένως αποτελεί έναν από τους αιτιολογικούς παράγοντες της διαταραχής. Γεγονότα ή συνθήκες που προκαλούν  μια σοβαρή εσωτερική πίεση (στρες) παίζουν έναν εκλυτικό ρόλο στην εμφάνιση της διαταραχής. Τέλος, το άτομο στο οποίο παρουσιάζεται η ψυχοσωματική διαταραχή τυχαίνει να έχει κάποιο ευάλωτο όργανο ή λειτουργία.
Σχετικές έρευνες έχουν δείξει ότι ισχυρά συναισθήματα μπορεί να δημιουργήσουν σωματικές και λειτουργικές αλλοιώσεις. Δυσάρεστα συναισθήματα όπως ο θυμός, ο φόβος, η θλίψη προκαλούν διαφορετικές αντιδράσεις σε μέρη του σώματος, όπως π.χ. ο βλεννογόνος του στομάχου.
Η κατάσταση αυτή μπορεί να ενεργοποιηθεί από διάφορους παράγοντες ζωής ως εξής:

• Γενετικούς: Μερικές μελέτες δηλώνουν ότι οι ιδιότυπες γενετικές ανωμαλίες σε ένα άτομο μπορεί να μετατραπούν σε άμεση αιτία για τέτοιου είδους παθήσεις.
• Ανεπιθύμητες βιολογικές συνθήκες: Η μεταβολή του μεταβολισμού της γλυκόζης, τα επίπεδα αμινοξέων κ.λπ. μπορεί να προκαλέσουν ψυχοσωματικά.
• Επιρροή άγχους: Άτομα που αντιμετωπίζουν αγχωτικά γεγονότα όπως ψυχικά τραύματα, κακοποίηση, συχνές ασθένειες, φόβίες, κατάθλιψη, θυμό (ειδικά εσωτερικό), ενοχή, ανασφάλεια και άλλες δύσκολες ψυχολογικές καταστάσεις είναι επιρρεπή σε ψυχοσωματικά.
• Οικογενειακές συνθήκες: Η γονική απουσία, η συμπεριφορά των γονέων προς το παιδί και οι δυσκολίες σχέσεων αποτελούν επίσης σημαντική αιτία ψυχοσωματικών διαταραχών.

Οι ψυχοσωματικές διαταραχές αναφέρονται σε μια οργανική παθολογία και σε μια ψυχολογική αιτιολογία. Η παθολογία αφορά ένα σωματικό όργανο, όπως το στομάχι, ή μια σωματική λειτουργία. όπως η αναπνοή- όργανα και λειτουργίες που ελέγχονται από το αυτόνομο νευρικό σύστημα και καθόλου ή σχεδόν καθόλου από τη βούληση του ατόμου. Επιπλέον η παθολογία αφορά κάποιο έντονο και παρατεταμένο ή επαναλαμβανόμενο αρνητικό συναίσθημα που ο ασθενής δε μπορεί να εκφράσει άμεσα και που επιδρά διαβρωτικά στον οργανισμό του. Ένα τέτοιο παθογόνο συναίσθημα μένει κατά κανόνα έξω από τη συνείδηση του ατόμου που πάσχει. Ο ψυχοσωματικός ασθενής γενικά δοκιμάζει μεγάλη δυσκολία όταν είναι να εκφράσει συναισθήματα τα οποία ή διατείνεται πως δεν έχει ή δε μπορεί να εκφράσει.

Επίδραση ψυχολογικών παραγόντων

Εάν ένα άτομο έχει κάποιο ιατρικό πρόβλημα όπως π.χ. υπέρταση, τότε οι ψυχολογικοί παράγοντες όπως το άγχος και το στρες θα επηρεάσουν την πάθηση αυτή με έναν από τους παρακάτω τρόπους:

• Επιρροή ρυθμού ασθένειας από το άγχος: Το άγχος θα μεταβάλει την χρονική περίοδο που χρησιμοποιείται για την ανάπτυξη, την επιδείνωση ή την ανάρρωση. Για παράδειγμα, όταν ένα άτομο είναι θυμωμένο, παρατείνει τη διάρκεια της υψηλής αρτηριακής πίεσης .
• Παρεμβολή ψυχολογικών παραγόντων στη θεραπεία: Οι ψυχολογικοί παράγοντες μπορεί να εισχωρήσουν στη θεραπεία που παρέχεται για το ιατρικό πρόβλημα και να δημιουργήσουν προβλήματα.
• Εξάρτηση: Οι παράγοντες άγχους κάνουν τα συμπτώματα της κατάστασης να επιδεινώνονται, αυξάνοντας έτσι τη σοβαρότητά τους.
• Δημιουργία παραγόντων κινδύνου: Η συνιστώσα του στρες θα δημιουργήσει πολλούς άλλους παράγοντες κινδύνου που σχετίζονται με θέματα υγείας όπως ο διαβήτης, ο πονοκέφαλος κλπ.

Πώς μπορεί ο νους να επηρεάσει τις φυσικές ασθένειες;

Είναι γνωστό ότι το μυαλό μπορεί να προκαλέσει σωματικά συμπτώματα. Για παράδειγμα, όταν φοβόμαστε ή αγχωνόμαστε μπορούμε να αναπτύξουμε:

·         Ταχυκαρδία

·         Αρρυθμία

·         Ναυτία

·         Τρέμουλο

·         Εφίδρωση

·         Ξηροστομία

·         Πόνους στο στήθος

·         Πονοκεφάλους

·         Αίσθημα «κόμπου στο στομάχι»

·         Ταχεία αναπνοή

Αυτά τα φυσικά συμπτώματα οφείλονται στην αυξημένη δραστηριότητα των νευρικών ερεθισμάτων που αποστέλλονται από τον εγκέφαλο σε διάφορα μέρη του σώματος και στην απελευθέρωση της αδρεναλίνης (επινεφρίνη) στην κυκλοφορία του αίματος όταν είμαστε ανήσυχοι.

Ωστόσο, ο ακριβής τρόπος με τον οποίο το μυαλό μπορεί να προκαλέσει ορισμένα άλλα συμπτώματα δεν είναι σαφής. Επίσης, ο τρόπος με τον οποίο ο νους μπορεί να επηρεάσει τις πραγματικές φυσικές ασθένειες (εξανθήματα, αρτηριακή πίεση κ.λπ.) δεν είναι σαφής. Μπορεί να έχει να κάνει με νευρικούς παρορμήσεις που πηγαίνουν στο σώμα, το οποίο δε μπορούμε να κατανοήσουμε πλήρως. Υπάρχουν επίσης ορισμένες ενδείξεις ότι ο εγκέφαλος μπορεί να είναι σε θέση να επηρεάσει ορισμένα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος, τα οποία εμπλέκονται σε διάφορες σωματικές ασθένειες.

Ορισμένες ιατρικές καταστάσεις προκύπτουν λόγω διανοητικής έντασης, όπως:

• Υπέρταση: Ορισμένοι ψυχολογικοί παράγοντες, όπως η αρνητική συναισθηματική κατάσταση, το συχνό ανεπιθύμητο άγχος και κοινωνικοί παράγοντες όπως η οικονομική κατάσταση και τα συμβάντα της ζωής, έχουν έμμεση σχέση με τα επίπεδα της αρτηριακής πίεσης.
• Η καρδιακή αρτηριοσκλήρωση που σχετίζεται με καρδιακές παθήσεις: Μελέτες έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η ανάπτυξη της στεφανιαίας νόσου συσχετίζεται με διάφορους παράγοντες κινδύνου στους οποίους η κατάθλιψη, το άγχος και το άγχος αποτελούν επίσης κύρια αιτία.
• Αναπνευστικά προβλήματα: Εκτός από διάφορες αιτιολογικές επιδράσεις, το συναισθηματικό στρες είναι ένας σημαντικός παράγοντας που προκαλεί την επαγωγή του βρογχικού άσθματος.
• Γαστρεντερικά προβλήματα: Ο σχηματισμός πεπτικού έλκους σχετίζεται με αγχωτικά συμβάντα ζωής ενός ατόμου

Ποιες είναι οι θεραπείες για τις ψυχοσωματικές διαταραχές;

Κάθε ασθένεια έχει τις δικές της θεραπευτικές επιλογές. Για τις οργανικές ασθένειες, οι ιατρικές θεραπείες όπως η φαρμακευτική αγωγή ή η άσκηση και η διατροφή είναι συνήθως οι πιο σημαντικές. Ωστόσο, οι ειδικοί στον τομέα της υγείας θα προσπαθήσουν συνήθως να αντιμετωπίσουν ένα άτομο στο σύνολό του και να λάβουν υπόψη τους ψυχικούς και κοινωνικούς παράγοντες που μπορεί να συμβάλλουν σε μια σωματική ασθένεια ή σε κάποια σωματικά συμπτώματα. Ως εκ τούτου, οι θεραπείες για την αντιμετώπιση του άγχους, της κατάθλιψης κ.λπ. μπορεί να σας βοηθήσουν εάν πιστεύετε ότι συμβάλλουν στη σωματική σας ασθένεια ή στα σωματικά συμπτώματα που παρουσιάζετε.

Πηγές

•      Εισαγωγή στην Ψυχιατρική, Πέτρος Χαρτοκόλλης, εκδόσεις Θεμέλιο, 1991
•          Somatic Symptom Disorder, American Psychiatric Association, 2013

·         https://patient.info/in/health/psychosomatic-disorders

• study.com/.../psychosomatic-disorders-definition-causes-examples.html
• www.disabled-world.com/.../psychosomatic.php
• http://www.my-holistic-healing.com/psychosomatic-illness.html
• www.practo.com/.../post
• https://www.epainassist.com/mental-health/psychosomatic-pain
• pdfs.semanticscholar.org/dacb/42eb5aedfcdc6e9e41f1cc55b161df948890.pdf
• http://cirrie.buffalo.edu/encyclopedia/en/article/139/
• course.sdu.edu.cn/G2S/eWebEditor/uploadfile/20121119214430764.pdf