ΑΥΤΟΕΚΠΛΗΡΟΥΜΕΝΗ ΠΡΟΦΗΤΕΙΑ

Μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία είναι μια πρόβλεψη που άμεσα ή έμμεσα προκαλεί τον εαυτό της να γίνει πραγματικότητα, από τους ίδιους τους όρους της ίδιας της προφητείας, λόγω της θετικής ανατροφοδότησης μεταξύ πεποίθησης και συμπεριφοράς. Αν και παραδείγματα τέτοιων προφητειών βρίσκονται στη βιβλιογραφία από την αρχαία Ελλάδα και την αρχαία Ινδία, είναι ο κοινωνιολόγος του 20ου αιώνα, Ρόμπερτ Κ. Μέρτον, ο οποίος πιστώνεται με την έκφραση της «αυτοεκπληρούμενης προφητείας» και την τυποποίηση της δομής και των συνεπειών της. Στο άρθρο του του 1948, το Self-Extinguishing Prophecy , ο Merton το ορίζει με τους εξής όρους: «Η αυτοεκπληρούμενη προφητεία είναι αρχικά ένας εσφαλμένος ορισμός μιας κατάστασης που προκαλεί μια νέα συμπεριφορά, η οποία οδηγεί στο να γίνει πραγματικότητα η αρχικά εσφαλμένη σύλληψη της κατάστασης. Αυτή η απατηλή ισχύς της αυτοεκπληρούμενης προφητείας διαιωνίζει την κυριαρχία του λάθους. Γιατί έτσι ο προφήτης παραθέτει την πραγματική πορεία των γεγονότων ως απόδειξη για το ότι είχε εξαρχής δίκιο.» Με άλλα λόγια, μια θετική ή αρνητική προφητεία, μια ισχυρή πίστη ή μια ψευδαίσθηση - που δηλώνεται ως αλήθεια μπορεί να επηρεάσει επαρκώς τους ανθρώπους, έτσι ώστε οι αντιδράσεις τους να εκπληρώσουν τελικά την προφητεία. Η αυτοεκπληρούμενη προφητεία συμβάλλει στην επιβεβαίωση της συμπεριφοράς, στην οποία η συμπεριφορά, επηρεασμένη από τις προσδοκίες, προκαλεί αυτές τις προσδοκίες να γίνουν πραγματικότητα.

Λογοτεχνία

Στην ιστορία της λογοτεχνίας, πολλοί μύθοι, θρύλοι και παραμύθια χρησιμοποιούν αυτό το μοτίβο ως κεντρική ιδέα της αφήγησης. Το πεπρωμένο, η μοίρα από την οποία δεν μπορεί κανείς να ξεφύγει είναι βασικό στοιχείο του αρχαιοελληνικού τρόπου σκέψης (βλέπε Νέμεσις, Μοίρες, Ερινύες).

Το πιο γνωστό παράδειγμα από την ελληνική μυθολογία είναι εκείνο του Οιδίποδα. Το μαντείο των Δελφών χρησμοδοτεί στον βασιλιά της Θήβας Λάιο ότι θα τον σκοτώσει ο γιος του. Όταν γεννιέται ο Οιδίποδας, οι γονείς του τον εγκαταλείπουν σε μια βουνοπλαγιά για να πεθάνει, αλλά τον σώζει ένας βοσκός και τον υιοθετεί ο βασιλιάς της Κορίνθου. Έτσι ο Οιδίποδας μεγαλώνει χωρίς να γνωρίζει την πραγματική καταγωγή του. Όταν ενηλικιώνεται, το μαντείο των Δελφών προφητεύει στον Οιδίποδα ότι θα σκοτώσει τον πατέρα του και θα παντρευτεί τη μητέρα του. Πιστεύοντας ότι οι θετοί γονείς του είναι οι πραγματικοί, εγκαταλείπει το σπίτι του και φτάνει τελικά στην πόλη όπου ζουν οι βιολογικοί γονείς του. Εκεί, σε μια μάχη με έναν άγνωστο που είναι ο πραγματικός του πατέρας, τον σκοτώνει, και παντρεύεται τη χήρα του βασιλιά, που είναι η μητέρα του.

Ο Μάκβεθ του Σαίξπηρ είναι ένα ακόμα κλασικό παράδειγμα αυτοεκπληρούμενης προφητείας. Οι τρεις μάγισσες προφητεύουν στον Μάκβεθ ότι θα γίνει βασιλιάς, αλλά και ότι θα τον διαδεχθεί ο γιος του καλύτερου φίλου του Μπάνκο, και όχι τα δικά του παιδιά. Ο Μάκβεθ, υποκινούμενος από την προφητεία, σκοτώνει τον βασιλιά και τον Μπάνκο, κάτι που δεν θα είχε κάνει σε άλλη περίπτωση. Οι μάγισσες του λένε επίσης ότι πρέπει να φοβάται τον Μακντάφ, κάτι που λειτουργεί επίσης ως αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Χωρίς αυτή την προειδοποίηση, δεν θα είχε ποτέ σκοτώσει την οικογένεια του Μακντάφ, και ο Μακντάφ δεν θα είχε το κίνητρο της εκδίκησης ώστε να ηγηθεί μιας επανάστασης εναντίον του Μάκβεθ και να τον σκοτώσει.

Καθημερινή ζωή

Ας πούμε ότι πηγαίνω σε ένα πάρτι όπου δεν γνωρίζω πολλούς ανθρώπους. Εάν πιστεύω ότι δεν κάνω μια καλή πρώτη εντύπωση ή ανησυχώ για το γεγονός ότι κανείς δεν θα μιλήσει μαζί μου, πιθανότατα θα νιώθω αμηχανία και ανησυχία. Με τη σειρά τους οι άνθρωποι που θα με δουν σε αυτή την κατάσταση είναι πιθανό να αλληλεπιδρούν μαζί μου με λιγότερο ενθουσιασμό, ή μπορεί να με αγνοούν ή να με αποφεύγουν. Αυτό ενισχύει την αρχική πεποίθησή μου ότι δεν κάνω καλή εντύπωση.

Εάν, αντιθέτως μπαίνω στην αίθουσα πιστεύοντας ότι θα κάνω καλή εντύπωση στους ανθρώπους με προσδοκία να κάνω καινούργιους φίλους είναι πιθανό να είμαι πιο εξωστρεφής, με μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση, πιο ελκυστικός και χαλαρός. Ως αποτέλεσμα αυτού, οι άνθρωποι πιθανότατα θα ανταποκριθούν φιλικά στη στάση μου και ίσως να κάνω νέους φίλους.

Ένα παράδειγμα της αυτοκατευθυνόμενης προφητείας είναι το φαινόμενο placebo. Το αποτέλεσμα του εικονικού φαρμάκου έχει καταδειχθεί σε αρκετές μελέτες και μπορεί να περιγραφεί ως αισθητή βελτίωση της υγείας αλλά δεν οφείλεται στο φάρμακο ή στη δεδομένη θεραπεία. Αντ 'αυτού, η πεποίθηση του ασθενούς στη θεραπεία θα ενισχύσει το ανοσοποιητικό σύστημα και θα οδηγήσει σε ταχύτερη ανάκαμψη.

Οι όρος της αυτοεκπληρούμενης προφητείας όμως πολύ συχνά χρησιμοποιείται για τις αρνητικές προσδοκίες και τις επιπτώσεις τους. Η κακή προσδοκία ότι ένα γεγονός μπορεί να συμβεί και οι αρνητικές σκέψεις μπορεί να έχει συνέπειες όπως ατυχήματα και καταστροφές.

Ενώ η θετική αυτοεκπληρούμενη προφητεία δεν έχει τη δύναμη να αλλάξει φυσικά γεγονότα όπως τυφώνες ή σεισμοί, η προσωπική οπτική μπορεί να επηρεάσει τις μικρότερες καθημερινές καταστάσεις, όπως το πώς σχετιζόμαστε με άλλους ανθρώπους και την ανταπόκρισή τους στη συμπεριφορά μας. Εάν εφαρμόζουμε μια θετική και αισιόδοξη οπτική με θετικές σκέψεις και προσδοκίες, μπορούμε, για παράδειγμα, να επηρεάσουμε άλλους ανθρώπους να μας αντιληφθούν με θετικό τρόπο.

Οι άνθρωποι που τείνουν να εμπλέκονται σε αρνητικές αυτοεκπληρούμενες προφητείες συχνά υποφέρουν από χαμηλή αυτοεκτίμηση. Τείνουν να έχουν μια απαισιόδοξη άποψη για τον κόσμο και τις πιθανότητες να επηρεάσουν τη δική τους κατάσταση προς το καλύτερο. Αυτό οδηγεί σε έναν φαύλο κύκλο, όπου η αρνητική οπτική τους ενισχύει τις αυτοεκπληρούμενες προφητείες.

Η προσδοκία μας ότι θα δούμε ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα αλλάζει τη συμπεριφορά μας, η οποία διαμορφώνει τον τρόπο που μας βλέπουν οι άλλοι. Με τη σειρά τους, άλλοι παρέχουν την ανατροφοδότηση που έχουμε θέσει οι ίδιοι, η οποία ενισχύει την αρχική μας προσδοκία.

Εν ολίγοις, η γνώση του τρόπου αποφυγής των αρνητικών επιπτώσεων της αρνητικής αυτοεκπληρούμενης προφητείας και η αντικατάστασή τους με θετικές μπορεί να χρησιμεύσει για το καλό όχι μόνο των ανθρώπων στην καθημερινότητά τους αλλά και για την κοινωνία στο σύνολό της.

Ο νόμος της έλξης είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτοεκπληρούμενης προφητείας. Είναι το όνομα που δίνεται στην πεποίθηση ότι η προσέλκυση και η εστίαση σε θετικές ή αρνητικές σκέψεις, μπορεί να έχει θετικά ή αρνητικά αποτελέσματα αντίστοιχα. Σύμφωνα με τον νόμο αυτό, όλα δημιουργούνται πρώτα από τη φαντασία, που οδηγεί σε σκέψεις, στη συνέχεια σε λέξεις και ενέργειες. Οι σκέψεις, οι λέξεις και οι ενέργειες που έχουν ληφθεί υπόψη επηρεάζουν τις προθέσεις κάποιου που κάνει το αναμενόμενο αποτέλεσμα να συμβεί. Παρόλο που υπάρχουν ορισμένες περιπτώσεις όπου θετικές ή αρνητικές συμπεριφορές μπορούν να παράγουν αντίστοιχα αποτελέσματα (κυρίως φαινόμενα placebo και nocebo), δεν υπάρχει επιστημονική βάση στο νόμο της έλξης.

Είναι πάντως αποδεδειγμένο σε πολλές μελέτες ότι η θετική σκέψη και οπτική των πραγμάτων οδηγεί και σε θετικές συνέπειες, ενώ η αρνητική σε αρνητικές αντίστοιχα.