ΟΡΙΑΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ

Η οριακή διαταραχή προσωπικότητας είναι μια σοβαρή ψυχική ασθένεια που χαρακτηρίζεται από διάχυτη αστάθεια στη διάθεση, τις διαπροσωπικές σχέσεις, την εικόνα του εαυτού και τη συμπεριφορά. Αυτή η αστάθεια συχνά διαταράσσει την οικογενειακή και επαγγελματική ζωή, τον μακροπρόθεσμο προγραμματισμό και την αίσθηση ταυτότητας ενός ατόμου. Συχνά το άτομο με αυτή τη διαταραχή αισθάνεται κενό και έχει μεγάλο φόβο εγκατάλειψης. Τα άτομα με οριακή διαταραχή προσωπικότητας, που αρχικά θεωρούνταν ότι βρίσκονται στα «όρια» της ψύχωσης και της νεύρωσης, υποφέρουν από δυσκολίες στη ρύθμιση των συναισθημάτων τους. Αν και λιγότερο διαδεδομένη από τη σχιζοφρένεια ή τη διπολική διαταραχή, η οριακή διαταραχή προσωπικότητας επηρεάζει το 2% των ενηλίκων. Τα άτομα με οριακή διαταραχή παρουσιάζουν υψηλά ποσοστά αυτοτραυματισμού, όπως κοψίματα και σε σοβαρές περιπτώσεις, σημαντικά ποσοστά απόπειρας αυτοκτονίας και αυτοκτονία. Οι βλάβες από την οριακή διαταραχή προσωπικότητας και ο κίνδυνος αυτοκτονίας είναι μεγαλύτερες στα νεαρά ενήλικα χρόνια και τείνουν να μειώνονται με την ηλικία. Η οριακή διαταραχή είναι συχνότερη στις γυναίκες απ' ότι στους άνδρες, με το 75% των περιπτώσεων να διαγιγνώσκονται στις γυναίκες. Τα άτομα με οριακή διαταραχή προσωπικότητας συχνά χρειάζονται εκτεταμένες υπηρεσίες ψυχικής υγείας και αντιπροσωπεύουν το 20% των ψυχιατρικών νοσηλειών. Ωστόσο, με τη βοήθεια, πολλοί βελτιώνονται με την πάροδο του χρόνου και είναι τελικά σε θέση να έχουν μία λειτουργική και παραγωγική ζωή.

Συμπτώματα

Η οριακή διαταραχή της προσωπικότητας μπορεί να χαρακτηρίζεται από τα ακόλουθα σημεία και συμπτώματα:

·         Σημαντικά διαταραγμένη αίσθηση ταυτότητας

·         Ακραίες προσπάθειες και αντιδράσεις για να αποφευχθεί η πραγματική ή φανταστική εγκατάλειψη 

·         Διαχωρισμός ("ασπρόμαυρη" σκέψη)

·         Παρορμητικές ή επικίνδυνες συμπεριφορές

·         Έντονες ή ανεξέλεγκτες συναισθηματικές αντιδράσεις που συχνά φαίνονται δυσανάλογες σε σχέση με το γεγονός ή την κατάσταση

·         Ασταθείς και χαοτικές διαπροσωπικές σχέσεις

·         Αυτοκαταστροφική συμπεριφορά

·         Διαστρεβλωμένη εικόνα

·         Αποπροσωποποίηση

·         Συχνά συνοδεύεται από κατάθλιψη, άγχος, θυμό, κατάχρηση ουσιών ή οργή

Τα πιο διακριτά συμπτώματα της οριακής διαταραχής χαρακτηρίζονται από ευαισθησία στην απόρριψη ή την κριτική και έντονο φόβο πιθανής εγκατάλειψης. Συνολικά, τα χαρακτηριστικά της οριακής διαταραχής περιλαμβάνουν ασυνήθιστα έντονη ευαισθησία στις σχέσεις με τους άλλους, δυσκολία στη ρύθμιση των συναισθημάτων και παρορμητικότητα. Άλλα συμπτώματα μπορεί να περιλαμβάνουν αίσθημα αμφιβολίας για την προσωπική ταυτότητα, τα ήθη και τις αξίες του ατόμου, παρανοϊκές σκέψεις όταν αισθάνονται άγχος, διάσταση και αποπροσωποποίηση και σε μέτριες έως σοβαρές περιπτώσεις, διαταραχές που προκαλούνται από διαστρέβλωση της πραγματικότητας ή ψυχωσικά επεισόδια.

Ένα άτομο με οριακή διαταραχή προσωπικότητας μπορεί να παρουσιάσει έντονες κρίσεις θυμού, κατάθλιψης ή άγχους που μπορεί να διαρκέσουν μόνο ώρες ή το πολύ λίγες μέρες. Αυτά μπορεί να σχετίζονται με επεισόδια παρορμητικής επιθετικότητας, αυτοτραυματισμού και κατάχρησης ουσιών ή αλκοόλ. Οι στρεβλώσεις στις σκέψεις και η αίσθηση του εαυτού μπορούν να οδηγήσουν σε συχνές αλλαγές σε μακροπρόθεσμους στόχους, σχέδια σταδιοδρομίας, θέσεις εργασίας, φιλίες, ταυτότητα και αξίες. Μερικές φορές οι άνθρωποι με αυτή τη διαταραχή βλέπουν τους εαυτούς τους ως θεμελιωδώς κακούς ή ανάξιους. Μπορεί να αισθάνονται βαρεμάρα, κενότητα ή αδικία και ανασφάλεια για την ταυτότητά τους. Αυτά τα συμπτώματα είναι πιο έντονα όταν τα άτομα αυτά αισθάνονται απομονωμένα ή στερούνται κοινωνικής υποστήριξης και μπορεί να τα οδηγήσουν σε απελπισμένες προσπάθειες για να αποφύγουν να είναι μόνα. Συχνά έχουν ιδιαίτερα ασταθή πρότυπα κοινωνικών σχέσεων. Αν και μπορούν να αναπτύξουν έντονες, θυελλώδεις σχέσεις, η στάση τους απέναντι στην οικογένεια, τους φίλους και τους αγαπημένους τους μπορεί να αλλάξει ξαφνικά από την εξιδανίκευση (μεγάλο θαυμασμό και αγάπη) στην υποτίμηση (έντονος θυμός και απογοήτευση). Έτσι, μπορούν να σχηματίσουν μια άμεση προσκόλληση και να εξιδανικεύσουν ένα άλλο πρόσωπο, αλλά όταν συμβαίνει μία διαφωνία ή σύγκρουση να μεταβούν απροσδόκητα στο άλλο άκρο και να κατηγορήσουν τον άλλο άνθρωπο για έλλειψη συναισθημάτων και παραμέληση. Τα άτομα με οριακή διαταραχή είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στην απόρριψη και αντιδρούν με θυμό και αγωνία στους τσακωμούς. Ακόμα και οι διακοπές, ένα επαγγελματικό ταξίδι ή μία ξαφνική αλλαγή στα σχέδια μπορεί να τους προκαλέσουν αρνητικές σκέψεις. Αυτοί οι φόβοι εγκατάλειψης φαίνονται να σχετίζονται με δυσκολίες στο συναίσθημα συνδεδεμένες με τη φυσική απουσία σημαντικών ατόμων. Κατά την αντιλαμβανόμενη εγκατάλειψη και τις απογοητεύσεις μπορεί να συμβούν απειλές και απόπειρες αυτοκτονίας. Τα άτομα με οριακή διαταραχή επίσης παρουσιάζουν και άλλες παρορμητικές συμπεριφορές, όπως υπερβολικές σπατάλες και υπερβολική και επικίνδυνη σεξουαλική συμπεριφορά. Η οριακή διαταραχή προσωπικότητας συνυπάρχει συχνά με άλλα ψυχιατρικά προβλήματα, ιδιαίτερα με διπολική διαταραχή, κατάθλιψη, διαταραχές άγχους, κατάχρηση ουσιών και άλλες διαταραχές προσωπικότητας.

Αιτίες

Παρόλο που η αιτία της οριακής διαταραχής προσωπικότητας είναι άγνωστη, τόσο οι περιβαλλοντικοί όσο και οι γενετικοί παράγοντες πιστεύεται ότι παίζουν ρόλο στην προδιάθεση των ανθρώπων στα συμπτώματα και τα χαρακτηριστικά της. Η οριακή διαταραχή είναι περίπου πέντε φορές συχνότερη μεταξύ των ατόμων με στενούς συγγενείς με αυτή τη διαταραχή. 

Μελέτες δείχνουν ότι πολλά άτομα με αυτή τη διαταραχή αναφέρουν ιστορικό κακοποίησης, παραμέλησης ή αποχωρισμού ως μικρά παιδιά. 40 έως 71% των ατόμων αυτών αναφέρουν ότι είχαν υποστεί σεξουαλική κακοποίηση.

Οι ερευνητές πιστεύουν ότι η οριακή διαταραχή είναι αποτέλεσμα συνδυασμού άγχους, παραμέλησης ή κακοποίησης κατά την παιδική ηλικία και μιας σειράς από γεγονότα που πυροδοτούν την εμφάνιση της διαταραχής ως νέοι ενήλικες. Οι ενήλικες με οριακή διαταραχή είναι επίσης πολύ πιθανότερο να είναι θύματα βίας, συμπεριλαμβανομένου του βιασμού και άλλων εγκλημάτων. Αυτά τα περιστατικά μπορεί να προκύψουν από επιβλαβή περιβάλλοντα, καθώς και από την παρορμητικότητα των θυμάτων και την κακή κρίση στην επιλογή συντρόφων και τρόπων ζωής.

Η νευροεπιστήμη αποκαλύπτει τους μηχανισμούς του εγκεφάλου που υποκρύπτουν την παρορμητικότητα, την αστάθεια της διάθεσης, την επιθετικότητα, τον θυμό και το αρνητικό συναίσθημα που παρατηρείται στην οριακή διαταραχή. Μελέτες υποδηλώνουν ότι οι άνθρωποι με προδιάθεση για παρορμητική επιθετικότητα έχουν μειωμένη ρύθμιση των νευρικών συστημάτων που ρυθμίζουν το συναίσθημα. Η αμυγδαλή του εγκεφάλου, μια μικρή δομή σε σχήμα αμυγδάλου, είναι ένα σημαντικό μέρος του συστήματος που ρυθμίζει το αρνητικό συναίσθημα. Ως ανταπόκριση σε σήματα από άλλα κέντρα του εγκεφάλου που υποδηλώνουν μια αντιλαμβανόμενη απειλή είναι ο φόβος και η διέγερση, η οποία μπορεί να είναι πιο έντονη υπό την επίδραση του άγχους ή ουσιών όπως το αλκοόλ. Οι περιοχές στο μέτωπο του εγκεφάλου (προμετωπική περιοχή) δρουν για να εμποδίσουν τη δραστηριότητα αυτού του συστήματος.

Θεραπείες

Η συνιστώμενη θεραπεία για την οριακή διαταραχή της προσωπικότητας περιλαμβάνει την ψυχοθεραπεία, τα φάρμακα και την ομαδική και οικογενειακή υποστήριξη. Η ομαδική και η ατομική ψυχοθεραπεία έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικές μορφές θεραπείας για πολλούς ασθενείς. Η ψυχοθεραπεία είναι η θεραπεία πρώτης γραμμής για την οριακή διαταραχή προσωπικότητας και μελετήθηκαν και αποδείχθηκαν αποτελεσματικοί τρόποι για την ανακούφιση των συμπτωμάτων, όπως η διαλεκτική συμπεριφορική θεραπεία, η γνωστική συμπεριφορική θεραπεία και η ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεία. 

Φαρμακολογικές θεραπείες συχνά συνταγογραφούνται με βάση συγκεκριμένα στοχευόμενα συμπτώματα που παρουσιάζονται από ένα συγκεκριμένο ασθενή. Τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα και οι σταθεροποιητές της διάθεσης μπορεί να είναι χρήσιμα για την κατάθλιψη και/ ή την ασταθή διάθεση. Τα αντιψυχωσικά φάρμακα μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν όταν υπάρχουν στρεβλώσεις στη σκέψη.

Η σεροτονίνη, η νορεπινεφρίνη και η ακετυλοχολίνη είναι μεταξύ των χημικών αγγελιοφόρων σε αυτά τα κυκλώματα που παίζουν ρόλο στη ρύθμιση των συναισθημάτων, συμπεριλαμβανομένης της θλίψης, του θυμού, του άγχους και της ευερεθιστότητας. Τα φάρμακα που ενισχύουν τη λειτουργία της σεροτονίνης του εγκεφάλου μπορεί να βελτιώσουν τα συναισθηματικά συμπτώματα στην οριακή διαταραχή προσωπικότητας. Ομοίως, τα φάρμακα που σταθεροποιούν τη διάθεση και τα οποία είναι γνωστό ότι ενισχύουν τη δραστηριότητα του GABA, του κύριου ανασταλτικού νευροδιαβιβαστή του εγκεφάλου, μπορούν να βοηθήσουν τους ανθρώπους που παρουσιάζουν μεταβολές της διάθεσης που μοιάζουν με οριακή διαταραχή. Τέτοια προβλήματα με βάση τον εγκέφαλο μπορούν να αντιμετωπιστούν με τη βοήθεια παρεμβάσεων συμπεριφοράς και φαρμάκων.

ΠΗΓΕΣ

·         National Institute of Mental Health

·         American Psychiatric Association, Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fourth Edition, Revised.

·         American Psychiatric Association, Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition

·         US Department of Health and Human Services

·         National Alliance on Mental Illness