Η ΖΗΛΙΑ ΜΕΤΑΞΥ ΑΔΕΡΦΩΝ

«Η ζήλια είναι ένα αίσθημα όμορφο και υγιές. Γεννιέται από την αγάπη. Αν τα παιδιά ήταν ανίκανα να αγαπήσουν δε θα ζήλευαν»

Winnicott, D. (Βρετανός Ψυχολόγος - Ψυχαναλυτής)

Τι είναι η ζήλια;

Η ζήλια είναι ένα δυσάρεστο συναίσθημα που νιώθει το άτομο, όταν πιστεύει πως κάποιος άλλος είναι ανώτερος ή αγαπιέται περισσότερο από εκείνον. Είναι απολύτως φυσιολογικό συναίσθημα διότι αποτελεί μέρος της φυσιολογικής ανάπτυξης του παιδιού και συνδέεται με την εικόνα και την αποδοχή του εαυτού. Το παιδί δεν μπορεί να φανταστεί ότι πρέπει να μοιράζεται την αγάπη των γονιών , αλλά έχει μια πολύ καλή ευκαιρία να ξεπεράσει τον εαυτό του και μέσω του εντοπισμού της διαφοράς και της ομοιότητας να αυτοπροσδιοριστεί καλύτερα.

Η θετική πλευρά της ζήλιας επομένως είναι ότι παίζει σημαντικό ρόλο στην δόμηση της προσωπικότητας του παιδιού. Τα παιδιά μαθαίνουν να συνυπάρχουν με άλλους, να μοιράζονται αντικείμενα και συναισθήματα και να εξελίσσονται ελεύθερα. Μέσα από τη διαδικασία της ζήλιας το παιδί ωριμάζει, γίνεται πιο υπεύθυνο καθώς αναγκάζεται να ψάξει τρόπους να ξεπεράσει τη ζήλια του και βγαίνει από όλο αυτό πιο δυνατός και αυτόνομος.

Η δυσκολία της αντιμετώπισής της όμως έγκειται στο ότι είναι ένα συναίσθημα το οποίο μεγαλώνει, ριζώνει, δυναμώνει μέχρι που σβήνει κάθε ικανότητα λογικής σκέψης και συμπεριφοράς. Το παιδί που ζηλεύει δυσκολεύεται να δει τα πράγματα αντικειμενικά και ωθείται σε παράλογη και πολλές φορές επιθετική συμπεριφορά. Παρόλα αυτά η ζήλια δεν πρέπει να καταπιέζεται. Αν νιώθει το παιδί ζήλια απέναντι στο αδερφάκι του, πρέπει να την εκφράσει για να την ξεπεράσει, είναι ένας υποχρεωτικός σταθμός στην ανάπτυξη και ψυχολογική ωρίμανσή του.

Από πού πηγάζει η ζήλια;

Το συναίσθημα της ζήλιας πηγάζει από τη βαθιά αγάπη του παιδιού προς τους γονείς του. Όταν αγαπάμε κάποιον φοβόμαστε μην τον χάσουμε και με την παρέμβαση ενός τρίτου σε αυτή την αγάπη είναι λογικό να γεννιέται το συναίσθημα της ζήλιας.

Πώς εκφράζεται η ζήλια;

Η ζήλια μπορεί να εκφραστεί με πολλούς τρόπους από τα παιδιά. Ορισμένα εκφράζουν το φόβο πως τα αγαπούν λιγότερο με συμπεριφορές απόσυρσης, με προσκόλληση στη μητέρα ή με συμπεριφορές παλινδρόμησης (μην παραξενευτείτε εάν το παιδί σας υιοθετήσει «μωρουδιακές» συμπεριφορές, π.χ. μπουσουλάει, θέλει να πιει από το μπιμπερό, βύζαγμα δαχτύλου, αρνείται να πάει στην τουαλέτα κ.α. Το παιδί θεωρεί ότι έτσι θα το προσέξουν περισσότερο οι γονείς του, όπως κάνουν με το μωρό αδελφάκι του). Άλλα αντιδρούν με επιθετικότητα (προς το αδερφάκι ή και γενικότερα) ή διαταραχές της συμπεριφοράς.

Το συναίσθημα της ζήλιας παρατηρείται πιο έντονο στην ηλικία των 15 μηνών. Η ζήλια μπορεί να μεγαλώσει στην ηλικία μεταξύ 3 και 5 ετών, όπου αν και το παιδί έχει αποκτήσει αρκετή αυτονομία, θέλει όμως να νιώθει προστατευμένο. Από την ηλικία των 6 ετών και μετά η ζήλια αρχίζει και υποχωρεί επειδή τα παιδιά αρχίζουν να ανεξαρτητοποιούνται περισσότερο από τους γονείς και να συναναστρέφονται περισσότερο με άλλα άτομα όπως φίλους, δασκάλους, κτλ. Αυτό δε σημαίνει ότι από εδώ και πέρα το παιδί δε ζηλεύει, απλώς οι σχέσεις που δημιουργεί εκτός οικογένειας το βοηθάνε να αντιμετωπίζει τη ζήλια. Κάποιες φορές οι ανοιχτές πληγές που αφήνει η ζήλια εξακολουθούν να πονάνε ακόμα και μετά την ενηλικίωση. Ορισμένα παιδιά περισσότερο ευαίσθητα χρειάζονται φροντίδα, προστασία και υπενθύμιση της αγάπης του γονέα, ανεξάρτητα από την ηλικία τους.

Αντιμετώπιση της ζήλιας:

Ακόμα κι αν υπάρχει η "αδυναμία" ενός ή και των δύο γονέων ως προς ένα συγκεκριμένο παιδί, είναι πολύ σημαντικό να δείχνουν και να εκφράζουν την αγάπη, τη φροντίδα και την αποδοχή τους εξίσου σε όλα τους τα παιδιά. Θα πρέπει να φροντίσουν να υπάρχει ισορροπία και να διαθέτουν ξεχωριστό χρόνο σε όλα τα παιδιά της οικογένειας.

Τα κυριότερα λάθη που μπορεί να κάνει ο γονέας προς ένα παιδί που εκφράζει ζήλια στο αδερφάκι του, είναι να είναι επικριτικός, να το υποτιμήσει ή να το απορρίψει, να το κάνει να νιώσει τύψεις (έτσι θα μάθει το παιδί να κρατάει μέσα του τη ζήλια και αυτό θα δημιουργήσει μεγαλύτερα προβλήματα στον εαυτό του και στη σχέση με το αδερφάκι του), αλλά και το να δείξει αδιαφορία στην όλη κατάσταση. 

Μερικά βήματα για να εξομαλύνετε την δύσκολη αυτή κατάσταση είναι:

·   Αποφύγετε τις συγκρίσεις (για συμπεριφορά, εξυπνάδα, ομορφιά, σχολική επίδοση, αθλητικές επιδόσεις κλπ). Δεχτείτε τη διαφορετικότητα των παιδιών σας.

·  Συζητήστε και ενθαρρύνετε το παιδί σας να εκφράσει όλα όσα νιώθει και δείξτε κατανόηση και τρυφερότητα. Μπορείτε να το βοηθήσετε να βγάλει στην επιφάνεια την αγάπη του κι έτσι να μειωθεί η ζήλια και το «μίσος». Μπορείτε π.χ. να πείτε "Καταλαβαίνω πως είσαι θυμωμένος και ίσως ζηλεύεις τον αδερφό σου, αλλά με το να τον χτυπάς δε σε βοηθάει", "Η μαμά και ο μπαμπάς σας αγαπάμε και τους δυο το ίδιο", "Και ο αδερφός σου σε αγαπάει πολύ". 

·  Όταν παρατηρείτε συμπεριφορές ζήλιας στο παιδί, επισημάνετέ του τη λάθος συμπεριφορά και πώς μπορεί να τη διορθώσει, μην το κάνετε όμως να νιώθει "κακό" ή "άχρηστο" ή ότι δεν το αγαπάτε πλέον. Αν κατανοήσει το παιδί πως μια τέτοια στιγμή οι γονείς του δέχονται τα συναισθήματά του, αλλά όχι τις πράξεις του κι ακόμα τον αγαπάνε, είναι η καλύτερη απόδειξη για το ότι δεν υπάρχει λόγος να ανησυχεί. 

Αντίθετα αν το παιδί θεωρήσει πως δεν τον αγαπάνε οι γονείς του, μεγαλώνει η ανησυχία και το «μίσος» του. Έτσι το παιδί θα μάθει να κρύβει τα συναισθήματα ζήλιας που βιώνει με αποτέλεσμα περισσότερα προβλήματα στην οικογένεια.

Φυσικά πρέπει να προστατέψετε το άλλο παιδί και να δείξετε στο παιδί που ζηλεύει ότι σε καμία περίπτωση δεν επιτρέπεται να κάνει πράξη τα συναισθήματά του.

·  Δώστε του περισσότερες ευθύνες ώστε να νιώσει πιο ώριμο και πιο ανεξάρτητο. Μπορείτε να το συμπεριλάβετε στη φροντίδα του αδερφού του και να το επιβραβεύετε για τη βοήθειά του. Όλα αυτά φυσικά χωρίς να του αφαιρέσετε το δικαίωμα να ζει και να χαίρεται σαν ένα παιδί της ηλικίας του.

·  Το γεγονός ότι πρέπει να εκφράζουμε εξίσου την αγάπη μας σε όλα τα παιδιά μας, δε σημαίνει ότι θα πρέπει να τους φερόμαστε και σαν να είναι ίδια μεταξύ τους. Το κάθε παιδί έχει την προσωπικότητά του, το χαρακτήρα του, τις δυνατότητες του. Είναι καλό να ξεκαθαρίσετε πως όλοι μέσα στην οικογένεια είναι μοναδικοί και σημαντικοί κι έτσι ο καθένας θέλει και χρειάζεται διαφορετικά πράγματα. Καλό θα είναι το κάθε παιδί να έχει τα δικά του παιχνίδια, το δικό του χώρο (δωμάτιο ή έστω μια γωνιά δικιά του...). Τα αδέλφια δεν είναι απαραίτητο να τα μοιράζονται όλα και να παίζουν συνεχώς μαζί!

·  Δεν χρειάζεται να παρεμβαίνετε συνέχεια στους τσακωμούς, ειδικά αν δεν είναι ιδιαίτερα σοβαροί. Αποφύγετε τις παγίδες του «ποιος άρχισε» και του «ποιος φταίει». Δε γίνεται να φταίει πάντα ο μεγάλος ή πάντα ο μικρός... Μην παίρνετε θέση και στηρίξετε την ικανότητα των παιδιών να βρίσκουν μόνα τους τη λύση. Τα αδέλφια πρέπει να βρουν τη λύση μόνα τους, μέσα από την εμπειρία. Αν συστηματικά χειραγωγείται συναισθηματικά από τ’ αδέλφια του κάποιο παιδί σας, βοηθήστε το να αντιδράσει και να αναπτύξει τις συναισθηματικές του άμυνες. 

·  Θέστε σαφείς κανόνες που θα εμποδίσουν την επιθετική συμπεριφορά μεταξύ τους. Δεχτείτε όλα τα συναισθήματα των παιδιών σας, αλλά συγχρόνως βάλτε όρια στην ανάρμοστη συμπεριφορά, θέτοντας λογικές και σταθερές συνέπειες.

Μην απογοητεύεστε αν τα παιδιά δεν ανταποκρίνονται άμεσα και αν δε δείχνουν αγάπη το ένα στο άλλο. Η αγάπη μεγαλώνει σταδιακά. Οι γονείς θα πρέπει να δείξουν στα παιδιά πώς πρέπει να συμπεριφέρονται και να θέσουν ξεκάθαρα όρια για το τι είναι επιτρεπτό και τι όχι. Και το σημαντικότερο: Αφιερώστε χρόνο στα παιδιά σας. Μια φορά μεγαλώνουν και σας χρειάζονται...