ΙΔΕΟΨΥΧΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ

Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (Objective- Compulsive Disorder- OCD) είναι μια διαταραχή άγχους στην οποία οι άνθρωποι έχουν επαναλαμβανόμενες, ανεπιθύμητες σκέψεις, ιδέες ή αισθήσεις (εμμονές) που τους κάνουν να νιώθουν ότι αναγκάζονται να κάνουν κάτι επαναλαμβανόμενα (καταναγκασμούς). Οι επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές, όπως το πλύσιμο των χεριών, ο έλεγχος των πραγμάτων ή ο καθαρισμός, μπορούν να παρεμποδίσουν σημαντικά τις καθημερινές δραστηριότητες και τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις ενός ατόμου.

Πολλοί άνθρωποι έχουν επικεντρωμένες σκέψεις ή επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές. Αλλά αυτά δεν διαταράσσουν την καθημερινή ζωή και μπορεί να προσθέσουν δομή ή να διευκολύνουν τις εργασίες. Για τα άτομα με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, οι σκέψεις είναι επίμονες και οι ανεπιθύμητες ρουτίνες και συμπεριφορές είναι δύσκαμπτες και συνήθως τους προκαλούν μεγάλες δυσκολίες. Πολλοί άνθρωποι με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή γνωρίζουν ή υποψιάζονται ότι οι εμμονές τους δεν στηρίζονται στην πραγματικότητα, ενώ άλλοι πιστεύουν ότι θα μπορούσαν να είναι πραγματικές. Ακόμα κι αν γνωρίζουν ότι οι εμμονές τους δεν είναι πραγματικές, οι άνθρωποι με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή δυσκολεύονται πολύ να κρατήσουν την προσοχή τους μακριά από τις εμμονές ή να σταματήσουν τις καταναγκαστικές ενέργειες.

Η επίσημη διάγνωση μπορεί να γίνει από ψυχολόγο, ψυχίατρο, κλινικό κοινωνικό λειτουργό ή άλλο εξουσιοδοτημένο επαγγελματία ψυχικής υγείας. Η διάγνωση της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής απαιτεί την ύπαρξη εμμονών και/ ή καταναγκασμών που για μεγάλο διάστημα μέσα στην ημέρα (περισσότερο από μία ώρα), προκαλούν μεγάλη δυσφορία και βλάπτουν την εργασία, την κοινωνική τους ζωή ή άλλες σημαντικές λειτουργίες. Μεταξύ των ενηλίκων υπολογίζεται ότι ελαφρώς περισσότερες γυναίκες από ό, τι ο άνδρες έχουν τη διαταραχή. Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή συχνά ξεκινά από την παιδική ηλικία, την εφηβεία ή την πρώιμη ενηλικίωση. Τα συμπτώματα εμφανίζονται κατά μέσο όρο σε ηλικία 19 ετών.

Αίτια

Η αιτία είναι άγνωστη. Περιβαλλοντικοί και γενετικοί παράγοντες πιστεύεται ότι παίζουν ρόλο στην εκδήλωση της διαταραχής. Οι παράγοντες κινδύνου περιλαμβάνουν ιστορικό παιδικής κακοποίησης ή άλλου γεγονότος που προκαλεί άγχος.

Τα άτομα με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή είναι πιο πιθανό να έχουν συγγενείς πρώτου βαθμού που παρουσιάζουν την ίδια διαταραχή. Στις περιπτώσεις που αναπτύσσεται ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας, υπάρχει πολύ ισχυρότερη οικογενειακή σχέση στη διαταραχή από τις περιπτώσεις στις οποίες η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή αναπτύσσεται αργότερα στην ενηλικίωση. Πρόσφατα δεδομένα υποστηρίζουν την πιθανότητα μιας κληρονομικής προδιάθεσης για την νευρολογική ανάπτυξη που ευνοεί την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή. Σύμφωνα με την εξελικτική ψυχολογία, οι μέτριες περιπτώσεις καταναγκαστικής συμπεριφοράς μπορεί να είχαν εξελικτικά πλεονεκτήματα. 

 Εμμονές

Οι εμμονές περιλαμβάνουν επαναλαμβανόμενες και επίμονες σκέψεις, παρορμήσεις ή εικόνες που προκαλούν αρνητικά συναισθήματα όπως άγχος ή αηδία. Πολλοί άνθρωποι με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή αναγνωρίζουν ότι οι σκέψεις, οι παρορμήσεις ή οι εικόνες είναι προϊόν του μυαλού τους και είναι υπερβολικές ή παράλογες. Ωστόσο, αυτές οι ενοχλητικές σκέψεις δεν μπορούν να διευθετηθούν με λογική. Οι περισσότεροι άνθρωποι με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή προσπαθούν να αγνοήσουν ή να καταστείλουν τέτοιες εμμονές ή να τις αντισταθμίσουν με κάποια άλλη σκέψη ή δράση. Τυπικές εμμονές περιλαμβάνουν υπερβολικές ανησυχίες για μόλυνση αρρώστια ή ατύχημα, την ανάγκη για συμμετρία/ ακρίβεια ή απαγορευμένες σεξουαλικές ή θρησκευτικές σκέψεις.

Καταναγκασμοί

Οι καταναγκασμοί είναι επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές ή πράξεις τις οποίες ένα άτομο αισθάνεται ότι οδηγείται να εκτελέσει ως απάντηση σε μια εμμονή. Οι συμπεριφορές αποσκοπούν στην αποτροπή ή τη μείωση της δυσφορίας ή μιας φοβισμένης κατάστασης. Στις πιο σοβαρές περιπτώσεις, μια συνεχής επανάληψη των τελετουργιών μπορεί να γεμίσει την ημέρα, κάνοντας μια κανονική ρουτίνα αδύνατη. Η αγωνία που προκαλούν αυτές οι τελετουργίες συνοδεύεται συχνά και από τη γνώση ότι οι καταναγκασμοί είναι παράλογοι. Αν και ο καταναγκασμός μπορεί να φέρει κάποια ανακούφιση από την ανησυχία, η εμμονή επιστρέφει και ο κύκλος επαναλαμβάνεται ξανά και ξανά.

Μερικά παραδείγματα καταναγκασμών:

• Ο καθαρισμός για να μειωθεί ο φόβος ότι τα μικρόβια, η βρωμιά ή οι χημικές ουσίες θα "μολύνουν". Μερικοί άνθρωποι περνούν πολλές ώρες πλένοντας ή καθαρίζοντας το περιβάλλον τους.
• Η επανάληψη που έχει ως σκοπό να κατευνάσει το άγχος. Μερικοί άνθρωποι επαναλαμβάνουν μία λέξη ή μία φράση ή μια συμπεριφορά αρκετές φορές. Ξέρουν ότι αυτές οι επαναλήψεις δεν θα προστατεύσουν πραγματικά από το «κακό», αλλά ο φόβος ότι κάτι κακό θα συμβεί εάν οι επαναλήψεις δεν γίνουν τους κυριεύει.
• Έλεγχος για να μειωθεί ο φόβος κάποιου ότι θα βλάψει τον εαυτό του ή άλλους. Για παράδειγμα λόγω του φόβου ότι θα ξεχάσουν να κλειδώσουν την πόρτα ή να σβήσουν τη σόμπα αερίου, μερικοί άνθρωποι αναπτύσσουν τελετουργίες ελέγχου. Μία τέτοια τελετουργία είναι και το να επαναλαμβάνουν επανειλημμένα διαδρομές οδήγησης για να βεβαιωθούν ότι δεν έχουν χτυπήσει κανέναν.
• Οργάνωση και τακτοποίηση με σκοπό τη μείωση της δυσφορίας. Μερικοί άνθρωποι επιθυμούν να τοποθετούν αντικείμενα, όπως βιβλία με συγκεκριμένη σειρά, ή να οργανώνουν οικιακά αντικείμενα "ακριβώς έτσι" ή με συμμετρικό τρόπο.
• Οι ψυχικοί καταναγκασμοί για την ανταπόκριση στις ενοχλητικές ιδεοληπτικές σκέψεις. Μερικοί άνθρωποι προσεύχονται σιωπηλά ή λένε φράσεις για να μειώσουν το άγχος ή να αποτρέψουν ένα φοβερό μελλοντικό γεγονός.

Θεραπεία

Γνωστική-Συμπεριφορική Θεραπεία

Μία αποτελεσματική θεραπεία είναι ένας τύπος θεραπείας γνωστικής συμπεριφοράς γνωστής ως έκθεση και πρόληψη απόκρισης. Κατά τη διάρκεια των συνεδριών θεραπείας, οι ασθενείς εκτίθενται σε καταστάσεις που προκαλούν άγχος και προκαλούν ψυχαναγκαστική συμπεριφορά ή διανοητικές τελετουργίες. Με την έκθεση, οι ασθενείς μαθαίνουν να μειώνουν και στη συνέχεια να σταματούν τα τελετουργικά που καταναλώνουν χρόνο από τη ζωή τους. Διαπιστώνουν ότι το άγχος που προκύπτει από τις εμμονές τους μειώνεται χωρίς να εμπλέκονται σε τελετουργική συμπεριφορά. Αυτή η τεχνική λειτουργεί καλά για ασθενείς των οποίων οι καταναγκασμοί επικεντρώνονται στις πραγματικές καταστάσεις και οι συμπεριφορές αυτές μπορούν εύκολα να αλλάξουν. Για τα άτομα που συμμετέχουν σε καταναγκαστικές τελετουργίες επειδή φοβούνται καταστροφικά γεγονότα που δεν μπορούν να αναδημιουργηθούν, η θεραπεία βασίζεται στη φαντασία της έκθεσης στις καταστάσεις που προκαλούν άγχος. Η γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία μπορεί να βοηθήσει πολλούς ανθρώπους με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή να μειώσουν σημαντικά τα συμπτώματα. Ωστόσο, η θεραπεία λειτουργεί μόνο εάν οι ασθενείς τηρήσουν τις διαδικασίες. Μερικοί ασθενείς δεν θα συμφωνήσουν να συμμετάσχουν στη θεραπεία γνωστικής συμπεριφοράς λόγω του άγχους που συνεπάγεται.

Φαρμακευτική αγωγή

Μια κατηγορία φαρμάκων γνωστών ως εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης είναι αποτελεσματική στη θεραπεία της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής. Οι ασθενείς που δεν ανταποκρίνονται σε ένα φάρμακο ανταποκρίνονται μερικές φορές σε κάποιο άλλο. Επίσης και άλλα φάρμακα μπορεί να είναι αποτελεσματικά. Το σημαντικό όφελος συνήθως εμφανίζεται στις έξι έως δώδεκα εβδομάδες.

Οι ασθενείς με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή που έχουν λάβει την κατάλληλη θεραπεία έχουν δείξει ότι έχουν αυξημένη ποιότητα ζωής και βελτιωμένη λειτουργικότητα. Η επιτυχής θεραπεία μπορεί να βελτιώσει την ικανότητα του ατόμου να σπουδάζει, να εργάζεται, να αναπτύσσει και να απολαμβάνει σχέσεις και να κάνει δραστηριότητες αναψυχής.

Αυτοβοήθεια και Αντιμετώπιση

Η διατήρηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής και η συνειδητοποίηση και εντοπισμός των προειδοποιητικών σημείων, όπως επίσης και η απόκτηση γνώσεων και η πληροφόρηση για το τι πρέπει να κάνει κάποιος την ώρα που εκδηλώνονται τα συμπτώματα μπορεί να βοηθήσει στην αντιμετώπιση της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής και των σχετικών διαταραχών. Επίσης, χρησιμοποιώντας βασικές τεχνικές χαλάρωσης, όπως ο διαλογισμός, η γιόγκα, η οπτικοποίηση και το μασάζ, μπορούν να βοηθήσουν στην άμβλυνση του άγχους και πιο συγκεκριμένα του άγχους που προκαλεί ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή.