ΨΥΧΟΠΑΘΕΙΑ ΚΑΙ ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

Πολλές φορές ακούμε για στυγερά εγκλήματα και αποτροπιαστικά γεγονότα που μας κάνει εντύπωση η σκληρότητα και η ψυχρότητα έχουν γίνει και πώς θα μπορούσε ένας άνθρωπος να διαπράξει κάτι τέτοιο. Αναρωτιόμαστε για την προσωπικότητα, τα χαρακτηριστικά και την ψυχολογική κατάσταση ενός τέτοιου ατόμου και αν γενικά θα μπορούσε να έχει συναισθήματα. Είναι ένα άτομο που μπορεί συγχρόνως να μας προκαλεί τρόμο, αποτροπιασμό, αλλά και ενδιαφέρον. Πολύ συχνά μάλιστα χρησιμοποιούμε ή ακούμε να χρησιμοποιούν τον όρο "ψυχοπαθής εγκληματίας". Τι πραγματικά όμως σημαίνει "ψυχοπαθής" και πώς ορίζεται η "ψυχοπάθεια";

Η ψυχοπάθεια , που μερικές φορές θεωρείται συνώνυμη με την κοινωνιοπάθεια, ορίζεται παραδοσιακά ως μια διαταραχή της προσωπικότητας που χαρακτηρίζεται από επίμονη αντικοινωνική συμπεριφορά, μειωμένη ενσυναίσθηση- τύψεις και έντονα εγωιστικά χαρακτηριστικά . Διαφορετικές αντιλήψεις για την ψυχοπάθεια έχουν χρησιμοποιηθεί σε όλη την ιστορία . Αυτές οι αντιλήψεις αλληλοκαλύπτονται εν μέρει και μπορεί μερικές φορές να είναι αντιφατικές.

Η λέξη ψυχοπάθεια είναι μια ένωση των ελληνικών λέξεων «ψυχή» και «πάθος». Η πρώτη τεκμηριωμένη χρήση είναι το 1847 στη Γερμανία ως psychopatisch. Ο όρος ψυχοπάθεια είχε αρχικά μια πολύ γενική έννοια που αναφέρεται σε όλα τα είδη των ψυχικών διαταραχών και της κοινωνικής εκτροπής, έπειτα όμως το Ιατρικό Λεξικό Stedman ορίζει την ψυχοπάθεια ως όρος που σχετίζεται με την αντικοινωνική διαταραχή της προσωπικότητας.

Άλλες αντιλήψεις της ψυχοπάθειας δίνουν έμφαση σε τρία παρατηρήσιμα χαρακτηριστικά σε ποικίλους βαθμούς:

·         Χαμηλός φόβος, συμπεριλαμβανομένης της ανεκτικότητας στο στρες, της ανοχής στην άγνωστη και επικίνδυνη κατάσταση, της υψηλής αυτοπεποίθησης και της βεβαιότητας. Αυτά μπορεί να οφείλονται σε διαφορές στην αμυγδαλή και σε άλλα νευρολογικά συστήματα που σχετίζονται με το φόβο. Οι ψυχοπαθείς τείνουν να έχουν μειωμένο φόβο.

·         Έλλειψη ελέγχου των αδυναμιών, συμπεριλαμβανομένων των προβλημάτων στον προγραμματισμό και την πρόβλεψη, έλλειψη επηρεασμού, ζήτηση για άμεση ικανοποίηση και κακή συμπεριφορά. Αυτά μπορεί να οφείλονται σε βλάβες στα συστήματα μετωπιαίου λοβού που εμπλέκονται σε τέτοιο έλεγχο.

·         Έλλειψη κοινωνικών δεξιοτήτων, ηθικών αρχών, συναισθημάτων, συμπάθειας και σύνδεσης με άλλους, παραβίαση των νόμων. 

Διαστάσεις προσωπικότητας

Υπάρχουν διαφορετικές απόψεις ως προς τις διαστάσεις της προσωπικότητας που συνδέονται με την ψυχοπάθεια. Οι μελέτες έχουν συνδέσει την ψυχοπάθεια με διαστάσεις όπως ο ανταγωνισμός (υψηλός), η συνείδηση (χαμηλή) και η αγωνία (χαμηλή ή μερικές φορές υψηλή). Στοιχεία που συνδέονται με την ψυχοπάθεια είναι η έλλειψη κοινωνικοποίησης και υπευθυνότητας, η παρορμητικότητα, η αναζήτηση ικανοποίησης μέσω των αισθήσεων (σε ορισμένες περιπτώσεις) και η επιθετικότητα.

Η ψυχοπάθεια έχει συμπτώματα που εκφράζονται σε ένα ευρύ φάσμα. Ο χαρακτήρας εκφράζει εκτεταμένες κακοήθεις και χειραγωγικές συμπεριφορές και συχνά συνδέεται με επαναλαμβανόμενη εγκληματικότητα, βία, αλλά μπορεί επίσης να παρουσιαστεί σε άτομα με φαινομενικά φυσιολογική κοινωνική συμπεριφορά και περιβάλλον. Σε άτομα με ψυχοπάθεια έχουν βρεθεί διαταραχές στις διαδικασίες που σχετίζονται με το συναίσθημα και τις γνωστικές δεξιότητες, ιδιαίτερα τις σχετικές με τις κοινωνικές διανοητικές διαδικασίες, κάτι το οποίο υποδηλώνει ότι η καταστροφική κοινωνική συμπεριφορά αυτών των ατόμων απορρέει από αυτές τις αποκλίνουσες διανοητικές διαδικασίες. 

Αναπτυξιακά, τα συμπτώματα της ψυχοπάθειας έχουν εντοπιστεί σε μικρά παιδιά με διαταραχή συμπεριφοράς και υποδηλώνουν τουλάχιστον έναν μερικό παράγοντα που επηρεάζει την ανάπτυξή της.

Μελέτες σχετικά με τους δράστες ενδοοικογενειακής βίας διαπιστώνουν ότι οι θύτες έχουν υψηλά ποσοστά ψυχοπάθειας. Η διάπραξη της ενδοοικογενειακής βίας συσχετίζεται με τα συναισθηματικά ελλείμματα και την τάση για εκμετάλλευση που βρίσκεται στην ψυχοπάθεια

Μελέτες επίσης έχουν διαπιστώσει ότι τα αποτελέσματα της ψυχοπάθειας συσχετίζονται με την επανειλημμένη φυλάκιση, τις πειθαρχικές παραβάσεις και την κατάχρηση ουσιών.

Έχει προταθεί ότι η ψυχοπάθεια συνδέεται με "ψυχρή" επιθετικότητα, μια μορφή επιθετικότητας που χαρακτηρίζεται από μειωμένη συναισθηματική συμπεριφορά και διεξάγεται με στόχο την πρόκληση βλάβης.

Η ψυχοπάθεια έχει συνδεθεί επίσης με τη διάπραξη σεξουαλικών εγκλημάτων, με ορισμένους ερευνητές να υποστηρίζουν ότι συσχετίζεται με την προτίμηση για βίαιη και σαδιστική σεξουαλική συμπεριφορά.

Η πιθανότητα ύπαρξης ψυχοπάθειας συνδέεται με το οργανωμένο έγκλημα , τα οικονομικά εγκλήματα και τα εγκλήματα πολέμου . Οι τρομοκράτες θεωρούνται μερικές φορές ψυχοπαθητικοί και μπορούν να εξαχθούν συγκρίσεις με χαρακτηριστικά όπως η αντικοινωνική βία, μια εγωιστική άποψη του κόσμου που αποκλείει την ευημερία των άλλων, την έλλειψη τύψεων ή ενοχής και την ευθύνη της εξωτερικής ανάθεσης. Ωστόσο, ο John Horgan, συγγραφέας του βιβλίου Η Ψυχολογία της Τρομοκρατίας, υποστηρίζει ότι τέτοιες συγκρίσεις θα μπορούσαν επίσης να εξαχθούν ευρύτερα: για παράδειγμα, σε στρατιώτες σε πολέμους. Η συντονισμένη τρομοκρατική δραστηριότητα απαιτεί την οργάνωση, την αφοσίωση και τον ιδεολογικό φανατισμό συχνά στο έπακρο για να φτάσει κάποιος στο σημείο να θυσιάζεται για ιδεολογική αιτία. Χαρακτηριστικά όπως η εγωκεντρική διάθεση, η αναξιόπιστη συμπεριφορά, οι κακοί έλεγχοι συμπεριφοράς και οι ασυνήθιστες συμπεριφορές μπορεί να θέσουν σε μειονεκτική θέση ή να αποτρέψουν τα ψυχοπαθητικά άτομα να διεξάγουν οργανωμένη τρομοκρατία.

Μπορεί παρόλα αυτά ένας σημαντικός αριθμός των ατόμων με τη διαταραχή να είναι κοινωνικά επιτυχημένα άτομα τα οποία τείνουν να εκφράζουν την αντικοινωνική τους συμπεριφορά μέσω πιο συγκεκαλυμμένων οδών όπως η κοινωνική χειραγώγηση ή «τα εγκλήματα του λευκού κολάρου». Αυτά τα άτομα μερικές φορές αναφέρονται ως «επιτυχημένοι ψυχοπαθείς» και μπορεί να μην έχουν απαραιτήτως ιστορικό κλασσικής αντικοινωνικής συμπεριφοράς.

Αίτια

Οι γενετικές μελέτες συμπεριφοράς έχουν εντοπίσει πιθανές γενετικές και μη γενετικές αιτίες που συμβάλλουν στην ψυχοπάθεια, συμπεριλαμβανομένων επιδράσεων στη λειτουργία του εγκεφάλου. Σύμφωνα με πολλούς ερευνητές η ψυχοπάθεια απορρέει από την αλληλεπίδραση των γενετικών προδιαθέσεων και δυσμενών περιβαλλοντικών παραγόντων. Αυτοί μπορεί να διαφέρουν ανάλογα με την υποκείμενη προδιάθεση: για παράδειγμα, υποτίθεται ότι τα άτομα που έχουν μεγάλη τόλμη μπορεί να ανταποκριθούν ελάχιστα στην τιμωρία, αλλά μπορούν να ανταποκριθούν καλύτερα στις ανταμοιβές.

Γενετική 

Οι γενετικά ενημερωμένες μελέτες για τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας που χαρακτηρίζουν τα άτομα με ψυχοπάθεια έχουν βρει μέτριες γενετικές (καθώς και μη γενετικές) επιρροές. Οι γενετικοί παράγοντες μπορούν γενικά να επηρεάσουν την ανάπτυξη της ψυχοπάθειας, ενώ οι περιβαλλοντικοί παράγοντες επηρεάζουν τη συγκεκριμένη έκφραση των χαρακτηριστικών που υπερισχύουν. 

Περιβάλλον 

Οι ισχυρότεροι παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν την ψυχοπάθεια είναι η φυλάκιση του γονέα, η σωματική κακοποίηση και παραμέληση, το χαμηλό οικογενειακό εισόδημα, και γενικά η καταγωγή από μια διαταραγμένη οικογένεια. Άλλοι σημαντικοί παράγοντες είναι η κακή διαπαιδαγώγηση, η σκληρή πειθαρχία, μία πολυμελής οικογένεια, η νεαρή ηλικία της μητέρας, μία μητέρα που πάσχει από κατάθλιψη, η χαμηλή κοινωνική τάξη και η κακή στέγαση. Ωστόσο, είναι δύσκολο να προσδιοριστεί η έκταση μιας περιβαλλοντικής επίδρασης στην ανάπτυξη της ψυχοπάθειας λόγω της ένδειξης της ισχυρής της κληρονομικότητας.

Εγκεφαλική βλάβη

Οι ερευνητές έχουν συνδέσει τους τραυματισμούς στο κεφάλι με την ψυχοπάθεια και τη βία. Από τη δεκαετία του 1980, οι επιστήμονες έχουν συσχετίσει τα εγκεφαλικά τραύματα, όπως κάποια βλάβη στον προμετωπιαίο φλοιό, συμπεριλαμβανομένου του ορμητικού φλοιού, με ψυχοπαθητική συμπεριφορά και ανεπαρκή ικανότητα λήψης ηθικών και κοινωνικά αποδεκτών αποφάσεων, μια κατάσταση που ονομάζεται "ψευδοψυχοπάθεια". Άτομα με βλάβη σε περιοχή του προμετωπιαίου φλοιού παρουσιάζουν αξιοσημείωτες ομοιότητες με τα διαγνωσμένα ψυχοπαθητικά άτομα, παρουσιάζοντας μειωμένη αυτόνομη ανταπόκριση στα συναισθηματικά ερεθίσματα, παρόμοιες προτιμήσεις στην ηθική και οικονομική λήψη αποφάσεων και μειωμένη ενσυναίσθηση και κοινωνικά συναισθήματα όπως ενοχή και ντροπή. Αυτές οι συνέπειες μπορεί να είναι ιδιαίτερα σοβαρές όταν ο εγκεφαλικός τραυματισμός συμβαίνει σε νεαρή ηλικία. Τα παιδιά με πρόωρη βλάβη στο προμετωπιαίο φλοιό δεν μπορούν ποτέ να αναπτύξουν πλήρως την κοινωνική ή ηθική λογική και γίνονται ψυχοπαθητικά άτομα που χαρακτηρίζονται από υψηλά επίπεδα επιθετικότητας και αντικοινωνικής συμπεριφοράς. Επιπρόσθετα, η βλάβη της αμυγδαλής θα μπορούσε να οδηγήσει σε βίαιη και επιθετική συμπεριφορά.

Συννοσηρότητα

Όπως και σε άλλες ψυχικές διαταραχές, η ψυχοπάθεια ως διαταραχή της προσωπικότητας μπορεί να συνυπάρχει με μια ποικιλία άλλων διαγνώσιμων συνθηκών. Μελέτες δείχνουν ιδιαίτερα ισχυρή συννοσηρότητα με την αντικοινωνική διαταραχή της προσωπικότητας. Μεταξύ των πολυάριθμων μελετών, θετικές συσχετίσεις έχουν επίσης αναφερθεί μεταξύ της ψυχοπάθειας και της ιστριονικής, ναρκισσιστικής, οριακής, παρανοϊκής και σχιζοειδούς διαταραχής προσωπικότητας, του πανικού και της ψυχαναγκαστικής διαταραχής, αλλά δεν συνυπάρχει ιδιαίτερα με νευρωτικές διαταραχές ή με την κατάθλιψη.

Αντιμετώπιση

Τα μοναδικά χαρακτηριστικά της ψυχοπάθειας την καθιστά μία από τις διαταραχές της προσωπικότητας, που παραδοσιακά θεωρείται πολύ δύσκολο να αντιμετωπιστεί. Τα άτομα με ψυχοπάθεια συνήθως δεν έχουν τα κίνητρα για να αναζητήσουν και να είναι συνεργάσιμα στην θεραπεία. Οι προσπάθειες για την αντιμετώπιση της ψυχοπάθειας με τα σημερινά διαθέσιμα εργαλεία της ψυχιατρικής ήταν απογοητευτικά και ούτε οι φαρμακευτικές θεραπείες δεν έχουν καταφέρει να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τα συναισθηματικά, διαπροσωπικά και ηθικά ελλείμματα της ψυχοπάθειας, ενώ οι ασθενείς με ψυχοπάθεια που υποβάλλονται σε ψυχοθεραπεία μπορεί να αποκτήσουν τις δεξιότητες για να γίνουν πιο έμπειροι στην χειραγώγηση και την εξαπάτηση των άλλων κάτι που θα τους διευκολύνει στο να διαπράξουν έγκλημα. Ορισμένες μελέτες δείχνουν ότι η τιμωρία και οι τεχνικές τροποποίησης της συμπεριφοράς δεν είναι αποτελεσματικές στην τροποποίηση της συμπεριφοράς των ψυχοπαθών ατόμων που είναι ευαίσθητα στην τιμωρία ή την απειλή. Αυτές οι αποτυχίες οδήγησαν σε μια ευρέως απαισιόδοξη άποψη για τις προοπτικές της θεραπείας της, μια άποψη που όμως συνοδεύεται από μικρή έρευνα για τη συγκεκριμένη διαταραχή σε σύγκριση με τις προσπάθειες που έχουν γίνει για άλλες ψυχικές ασθένειες.

Έχει προταθεί ότι οι θεραπείες που μπορεί να είναι πιο αποτελεσματικές στη μείωση εμφανούς αντικοινωνικής και εγκληματικής συμπεριφοράς είναι αυτές που εστιάζουν στην ιδιοτέλεια, με παρεμβάσεις που βοηθούν τα άτομα να αναπτύσσουν δεξιότητες για να αποκτήσουν ότι θέλουν από τη ζωή μέσω θετικών κοινωνικά τρόπων και όχι με αντικοινωνικούς τρόπους. Για το σκοπό αυτό, έχουν δοκιμαστεί διάφορες θεραπείες με στόχο τη μείωση της εγκληματικής δραστηριότητας των φυλακισμένων παραβατών με ψυχοπάθεια, με μερική επιτυχία. Μερικές φορές κάποια ψυχιατρικά φάρμακα μπορούν επίσης να αντιμετωπίσουν συνυπάρχουσες συνθήκες που σχετίζονται με τη διαταραχή ή με συμπτώματα όπως η επιθετικότητα ή η παρορμητικότητα, συμπεριλαμβανομένων αντιψυχωσικών, αντικαταθλιπτικών ή φάρμακα σταθεροποίησης της διάθεσης, αν και κανένα δεν έχει ακόμη εγκριθεί για το σκοπό αυτό.

Κοινωνία και πολιτισμός

Οι χαρακτήρες με ψυχοπάθεια τραβούν πάντα το ενδιαφέρον, είτε στο σινεμά, είτε στη λογοτεχνία είτε στην Ιστορία. Διάσημα άτομα έχουν μερικές φορές διαγνωστεί, αν και από απόσταση, ως ψυχοπαθητικά. Ένα παράδειγμα διάσημου από την ιστορία, είναι ο Αδόλφος Χίτλερ  τον οποίο μη ιατρικά ο ψυχαναλυτής Walter C. Langer πρότεινε ως ψυχοπαθή σε μια έκδοση του 1972 μιας μυστικής έκθεσης που προετοιμάστηκε αρχικά για το Γραφείο Στρατηγικών Υπηρεσιών. Ωστόσο, άλλοι δε συμφωνούν με το συμπέρασμα αυτό. Ο κλινικός εγκληματολόγος ψυχολόγος Glenn Walters ισχυρίζεται ότι οι ενέργειες του Χίτλερ δεν δικαιολογούν τη διάγνωση της ψυχοπάθειας, καθώς παρόλο που έδειξε πολλά χαρακτηριστικά εγκληματικότητας, δεν ήταν πάντα εγωκεντρικός αγνοώντας απερίσκεπτα τα συναισθήματα ή χωρίς έλεγχο παρορμήσεων και δεν υπάρχει καμία απόδειξη ότι δεν μπορούσε να μάθει από τα λάθη του.

 Μερικοί από τους πιο διαβόητους χαρακτήρες σε ταινίες και στη λογοτεχνία θα μπορούσαν επίσης να είναι ψυχοπαθητικοί, με την μερική ή ακριβή έννοια της ψυχοπάθειας όπως ορίζεται στην ψυχιατρική, την εγκληματολογία και την έρευνα. Ο χαρακτήρας μπορεί να χαρακτηριστεί ως ψυχοπαθής μέσα στο ίδιο το φανταστικό έργο, από τους δημιουργούς του, είτε από τις απόψεις του κοινού και των κριτικών οι οποίοι μπορεί να βασίζονται σε απροσδιόριστα γνωστά στερεότυπα της ψυχοπάθειας. Χαρακτήρες με ψυχοπαθητικά χαρακτηριστικά έχουν εμφανιστεί στην ελληνική και ρωμαϊκή μυθολογία, σε ιστορίες της Βίβλου και σε μερικά από τα έργα του Σαίξπηρ. Αυτοί οι χαρακτήρες συχνά απεικονίζονται πολύ έντονα και με τυπικά χαρακτηριστικά κακοποιού ή αντιήρωα. Επειδή όμως οι ορισμοί, τα κριτήρια και οι δημοφιλείς αντιλήψεις στην ιστορία έχουν μεταβληθεί και συνεχίζουν να αλλάζουν ακόμα και τώρα, πολλοί από τους χαρακτήρες που χαρακτηρίζονται ως ψυχοπαθείς σε δημοφιλή έργα δεν μπορούν πλέον να χαρακτηριστούν ως ψυχοπαθείς σύμφωνα με τον ισχύοντα ορισμό και την αντίληψη της ψυχοπάθειας. 

Υπάρχουν πολλές αρχέτυπες εικόνες της ψυχοπάθειας, που μόνο εν μέρει επικαλύπτονται και μπορεί να περιλαμβάνουν αντιφατικά χαρακτηριστικά: ο γοητευτικός καλλιτέχνης ο διαταραγμένος κατά συρροή δολοφόνος,  ο ανάλγητος και ραδιούργος επαγγελματίας, ο χαμηλού επιπέδου παραβάτης κ.α. Η δημόσια αντίληψη αντανακλά κάποιο συνδυασμό φόβου, αποτροπιασμού και ίντριγκας, αλλά και γοητείας για αυτούς τους ανθρώπους που φαίνεται να έχουν περάσει μία ζωή απαλλαγμένοι από την ενοχή, το άγχος ή την ανασφάλεια.