ΝΟΣΤΑΛΓΙΑ

«Τα πάντα ρει» έλεγε ο Ηράκλειτος, όλα γύρω μας αλλάζουν και τίποτα δε μένει το ίδιο. Ειδικότερα οι άνθρωποι και οι ζωές τους αλλάζουν πολλές φορές σε μεγάλο βαθμό με το πέρασμα του χρόνου. Μην πάτε πενήντα και εκατό χρόνια πίσω, πηγαίνετε πέντε ή δέκα χρόνια πίσω στη δική σας ζωή και σκεφτείτε πόσο διαφορετικά ήταν τότε τα πράγματα. Μερικές φορές, υπάρχουν μάλιστα κάποιες αναμνήσεις που μας φέρνουν ένα γλυκόπικρο συναίσθημα, αυτό της νοσταλγίας.

Η νοσταλγία είναι ένα συναίσθημα που αναφέρεται στο παρελθόν συνήθως σε μια περίοδο με ευτυχισμένες προσωπικές στιγμές. Η λέξη νοσταλγία αποτελείται από την αρχαία ελληνική λέξη «νόστος» που σημαίνει επιστροφή στην πατρίδα (ομηρική λέξη) και άλγος που σημαίνει πόνος.

Η νοσταλγία συνδέεται με μια λαχτάρα για το παρελθόν, τους ανθρώπους του παρελθόντος και τα γεγονότα, ειδικά τις «καλές παλιές μέρες» ή μια ζεστή παιδική ή νεανική ηλικία.

Η μυρωδιά και το άγγιγμα είναι ισχυροί υποκινητές της νοσταλγίας λόγω της επεξεργασίας αυτών των ερεθισμάτων που περνούν πρώτα μέσω της αμυγδαλής , της συναισθηματικής έδρας του εγκεφάλου. Αυτές οι αναμνήσεις του παρελθόντος είναι συνήθως σημαντικά γεγονότα, σημαντικοί άνθρωποι της ζωής μας και τα σημαντικά μέρη του παρελθόντος της ζωής μας. Η μουσική και ο καιρός μπορεί επίσης να είναι ισχυροί ενεργοποιητές της νοσταλγίας. 

Οι νοσταλγικές προτιμήσεις, η πεποίθηση ότι το παρελθόν ήταν καλύτερο από το παρόν, έχει συνδεθεί με προκαταλήψεις στη μνήμη. Συνήθως όταν νοσταλγούμε κάτι το εξιδανικεύουμε και το σκεφτόμαστε ως κάτι πιο θετικό από ότι πραγματικά ήταν.

Παρόλο που η νοσταλγία προκαλείται συχνά από αρνητικά συναισθήματα, η περιστασιακή νοσταλγία έχει βρεθεί ότι έχει πολλές θετικές λειτουργίες, όπως για να βελτιώσει τη διάθεση, να αυξήσει την κοινωνική σύνδεση, να ενισχύσει την αυτοεκτίμησή μας και να παρέχει υπαρξιακό νόημα. Επίσης μπορεί να ενισχύσει την ψυχολογική κατάσταση των μεγαλύτερων σε ηλικία ανθρώπων και να τους δώσει ένα κίνητρο να συνεχίσουν να ζουν.

Βελτίωση της διάθεσης

Η νοσταλγία σε φυσιολογικά πλαίσια μπορεί να βελτιώσει τη διάθεσης του ατόμου και την αύξηση των θετικών συναισθημάτων, τα οποία μπορούν να προκύψουν από αισθήματα ζεστασιάς. Η νοσταλγία μπορεί να συνδεθεί με μεγαλύτερη εστίαση στις στρατηγικές αντιμετώπισης δύσκολων καταστάσεων και την εφαρμογή τους, αυξάνοντας έτσι την υποστήριξη σε δύσκολες στιγμές.

Αύξηση της κοινωνικής σύνδεσης

Η νοσταλγία περιλαμβάνει μερικές φορές αναμνήσεις από σημαντικούς ανθρώπους και έτσι μπορεί να αυξήσει την αίσθηση κοινωνικής σύνδεσης. Η νοσταλγία προκαλείται επίσης από τα συναισθήματα της μοναξιάς, αλλά η σκέψη των σημαντικών ανθρώπων εξουδετερώνει αυτό τ συναίσθημα. Ο Zhou και οι συνεργάτες του (2008) κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η νοσταλγία εξυπηρετεί μια αποκαταστατική λειτουργία των ατόμων που νιώθουν μοναξιά όσον αφορά την κοινωνική τους σύνδεση.

Βελτίωση της αυτοεκτίμησής μας

Η νοσταλγία χρησιμεύει ως μηχανισμός αντιμετώπισης και βοηθά τους ανθρώπους να αισθάνονται καλύτερα για τον εαυτό τους. Ο Vess και οι συνεργάτες του (2012) διαπίστωσαν ότι τα άτομα που σκέφτονταν νοσταλγικές μνήμες έδειξαν μεγαλύτερη αυτοεκτίμηση από όσους σκέφτονταν συναρπαστικές μελλοντικές εμπειρίες. Οι ερευνητές επίσης διαπίστωσαν ότι οι συμμετέχοντες που δεν εκτέθηκαν σε νοσταλγικές εμπειρίες αντανακλούσαν ένα πρότυπο εγωιστικών και εγωκεντρικών χαρακτηριστικών. 

Υπαρξιακό νόημα

Η νοσταλγία συμβάλλει στην αύξηση της αυτοεκτίμησης και της έννοιας στη ζωή, μέσω της απομάκρυνσης από τις αρνητικές και απαισιόδοξες σκέψεις, αλλά και ως κίνητρο επιθυμίας αντιμετώπισης των προβλημάτων ή των αρνητικών συναισθημάτων. Ο Routledge (2011) και οι συνεργάτες του διαπίστωσαν ότι η νοσταλγία συσχετίζεται θετικά με την αίσθηση του νοήματος της ζωής. Η δεύτερη μελέτη αποκάλυψε ότι η νοσταλγία αυξάνει το αντιληπτό νόημα στη ζωή, το οποίο θεωρήθηκε ότι προκαλείται από μια αίσθηση κοινωνικής υποστήριξης ή συνάφειας. Τρίτον, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι οι δύσκολες καταστάσεις μπορεί να λειτουργήσουν ως έναυσμα για τη νοσταλγία, αυξάνοντας έτσι τις νοσταλγικές σκέψεις. Με την ενεργοποίηση της νοσταλγίας, όμως, η αντιμετώπιση των δύσκολων αυτών καταστάσεων ήταν καλύτερη όπως διαπιστώθηκε στην τέταρτη μελέτη. Η νοσταλγία κάνει τους ανθρώπους πιο πρόθυμους να προσανατολίζονται στην ανάπτυξή τους και τους ενθαρρύνει να βλέπουν τους εαυτούς τους ανθρώπους πιο θετικά. Ο Baldwin & Landau (2014) διαπίστωσε ότι η νοσταλγία οδηγεί τους ανθρώπους να βαθμολογούν τους εαυτούς τους υψηλότερα σε θέματα όπως «Είμαι το είδος του ατόμου που είναι θετικό σε άγνωστους ανθρώπους, γεγονότα και μέρη». 

Η λειτουργία της στην Τρίτη Ηλικία

Οι μεγαλύτεροι σε ηλικία άνθρωποι, ειδικά αυτοί που έχουν κάνει το μεγαλύτερο κύκλο της ζωής τους και βρίσκονται στην Τρίτη Ηλικία, νιώθουν συνήθως σε μεγαλύτερο βαθμό νοσταλγία για τις αναμνήσεις του παρελθόντος, ειδικά της νεανικής τους ηλικίας. Αυτό επίσης είναι πιο έντονο όταν έχουν χάσει πολλούς σημαντικούς δικούς τους ανθρώπους, το σύντροφό τους ή/ και όταν τα παιδιά και άλλοι στενοί συγγενείς τους βρίσκονται μακριά τους. Δεν είναι λίγοι οι άνθρωποι που μέσα στη μοναξιά τους χρησιμοποιούν τη νοσταλγία και τις αναμνήσεις τους για να μην καταρρεύσουν ψυχολογικά.

Αρνητική λειτουργία

Υπάρχουν ωστόσο και αρνητικές απόψεις για τη νοσταλγία που αφορούν τη υπερβολική χρήση της ως αμυντικό μηχανισμό για να αποφύγουμε το παρόν, τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε και τα αρνητικά μας συναισθήματα. Ουσιαστικά όταν καταφεύγουμε στη νοσταλγία σε μεγάλο βαθμό, ζούμε στο παρελθόν και αποφεύγουμε το παρόν και την αντιμετώπιση των παροντικών μας προβλημάτων. Έχει επίσης θεωρηθεί ως μια μορφή μελαγχολίας και μια κατάσταση προδιάθεσης για αυτοκτονία. Η νοσταλγία σε μεγάλο βαθμό μπορεί να κάνει έναν άνθρωπο να αρνηθεί οποιοδήποτε θετικό στοιχείο στο παρόν του εξιδανικεύοντας το παρελθόν και έτσι να τον οδηγήσει στην κατάθλιψη ή και σε άλλες ψυχικές ασθένειες. Μπορεί από την άλλη όμως να εμφανίζεται αντίστροφα, ως σύμπτωμα κάποιων ψυχικών ασθενειών που ήδη υπάρχουν.

Άλλες λειτουργίες

Η νοσταλγία χρησιμοποιείται πολλές φορές και σε πολλούς επαγγελματικούς τομείς όπως στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, στο εμπόριο και το μάρκετινγκ ως διαφημιστικό εργαλείο ή στις καλές τέχνες όπως η ζωγραφική, η μουσική, το θέατρο κ.α. Παραδείγματα νοσταλγίας που χρησιμοποιείται για την προαγωγή του δημοσίου ενδιαφέροντος περιλαμβάνουν επαναλήψεις παλαιών ταινιών ή τηλεοπτικών εκπομπών ή βιβλίων ή η προώθηση των στυλ Vintage, ρουστίκ και ρετρό στην μόδα, τη διακόσμηση κ.α. μέσω εταιρειών όπως η Coca-Cola, Levi Strauss & Co κ.α. Η νοσταλγία έχει χρησιμοποιηθεί ακόμα και στην πολιτική ως μέσο χειραγώγησης του λαού.

https://www.youtube.com/watch?v=d22CiKMPpaY

Νοσταλγία

Αυτό είναι η νοσταλγία : να κατοικείς στο κύμα
και να μην έχεις πατρίδα μες στον χρόνο.
Κ’ οι επιθυμίες αυτό ‘ναι : σιγαλή ομιλία
Της αιωνιότητας με καθημερινές ώρες.

Κ’ η ζωή ΄ναι αυτό : ώσπου από ένα χτες
να βγει η μοναχικότερη απ’ όλες τις ώρες ώρα,
που διαφορετικά απ’ τις άλλες αδερφές της
γελά και μπρος στο αιώνιο μόνο, θα σωπάσει