ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ;

Αλήθεια

Τι σημαίνει "αλήθεια"; Υπάρχει μία αντικειμενική αλήθεια ή ο όρος μπορεί να είναι πιο υποκειμενικός; Πόσο "καλή" είναι η αλήθεια στη ζωή μας;

Η αλήθεια είναι ο όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει ότι κάτι είναι σε συμφωνία με ένα γεγονός ή μία πραγματικότητα.Το κοινώς αντιληπτό αντίθετο της αλήθειας είναι το ψέμα, το οποίο αντίστοιχα, μπορεί να πάρει και ένα λογικό, πραγματικό ή ηθικό νόημα. Η έννοια της αλήθειας συζητείται σε διάφορα πλαίσια, συμπεριλαμβανομένης της φιλοσοφίας, της τέχνης και της θρησκείας. Πολλές ανθρώπινες δραστηριότητες εξαρτώνται από την έννοια. Οι περισσότερες επιστήμες, η δικαιοσύνη, η δημοσιογραφία, και κυρίως η καθημερινή ζωή και οι ανθρώπινες σχέσεις γενικότερα. Συνήθως, η αλήθεια θεωρείται ως η αντιστοιχία της γλώσσας ή της σκέψης με μια ανεξάρτητη πραγματικότητα.

Οι διαφορετικές προσωπικότητες των ανθρώπων, οι διαφορετικοί πολιτισμοί ανά τον κόσμο και οι διαφορετικές νοοτροπίες που υπάρχουν μπορούν να θεωρηθούν και ως διαφορετικοί τρόποι θέασης της πραγματικότητας, άρα μπορούμε να πούμε ότι κατά κάποιον τρόπο η αλήθεια μπορεί να είναι και κάτι υποκειμενικό, ειδικά όσον αφορά πιο αόριστες έννοιες και πράγματα. Βέβαια τα πράγματα που αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας (εφόσον βέβαια οι αισθήσεις μας και το μυαλό μας λειτουργούν φυσιολογικά) είναι αυτά που δύσκολα μπορεί κάποιος να αμφισβητήσει ως υποκειμενικά ή μη αληθινά. Υπάρχουν όμως φιλοσοφικές κυρίως θεωρίες που αμφισβητούν ακόμα και αυτή την πραγματικότητα, όπως είναι και αυτή του Πλάτωνα με την Αλληγορία του Σπηλαίου.

Το σπήλαιο του Πλάτωνα

Η Αλληγορία του Σπηλαίου , ή το σπήλαιο του Πλάτωνα ,γράφτηκε από τον φιλόσοφο Πλάτωνα στο έργο του Δημοκρατία με σκοπό να συγκρίνει «την επίδραση της εκπαίδευσης και της έλλειψής της στη φύση του ανθρώπου». Γράφτηκε ως διάλογος μεταξύ του αδελφού του Πλάτωνα και του μέντορα του Σωκράτη, ο οποίος το διηγείται. 

Ο Πλάτωνας μέσω του Σωκράτη περιγράφει μια ομάδα ανθρώπων που έχουν ζήσει αλυσοδεμένοι στο τείχος μιας σπηλιάς όλη τη ζωή τους, αντικρύζοντας έναν κενό τοίχο. Οι άνθρωποι παρακολουθούν σκιές που προβάλλονται στον τοίχο από αντικείμενα που περνούν μπροστά από μια φωτιά πίσω τους και δίνουν ονόματα σε αυτές τις σκιές. Οι σκιές είναι η πραγματικότητα των κρατουμένων. Ο Σωκράτης εξηγεί πώς ο άνθρωπος είναι σαν ένας κρατούμενος που απελευθερώνεται από το σπήλαιο και καταλαβαίνει ότι οι σκιές στον τοίχο δεν είναι η πραγματικότητα, γιατί μπορεί να αντιληφθεί την αληθινή μορφή της πραγματικότητας και όχι την κατασκευασμένη πραγματικότητα που είναι οι σκιές που βλέπει από τους φυλακισμένους. Οι κρατούμενοι αυτού του σπηλαίου δεν επιθυμούν να εγκαταλείψουν τη φυλακή τους επειδή δεν ξέρουν ότι υπάρχει καλύτερη ζωή. Καταφέρνουν όμως να σπάσουν τις αλυσίδες τους μια μέρα και ανακαλύπτουν ότι η πραγματικότητά τους δεν ήταν αυτό που πίστευαν. Ανακαλύπτουν τον ήλιο, που ο Πλάτωνας χρησιμοποιεί ως αναλογία για τη φωτιά που ο άνθρωπος δεν μπορεί να δει πίσω. Όπως η φωτιά που φωτίζει στους τοίχους της σπηλιάς, η ανθρώπινη κατάσταση συνδέεται για πάντα με τις εντυπώσεις που λαμβάνονται μέσω των αισθήσεων. Ακόμα κι αν αυτές οι αισθήσεις είναι μια παράλογη παρερμηνεία της πραγματικότητας, δεν μπορούμε να ξεφύγουμε από τα δεσμά της ανθρώπινης κατάστασής μας ακριβώς όπως οι φυλακισμένοι δεν μπορούσαν να απελευθερωθούν από τις αλυσίδες. Αν όμως, ξεφύγουμε θαυματουργικά από τη δουλεία μας, θα βρούμε έναν κόσμο που δεν μπορούσαμε να καταλάβουμε- ο ήλιος είναι ακατανόητος για κάποιον που δεν τον έχει δει ποτέ. Με άλλα λόγια, θα συναντούσαμε ένα άλλο "βασίλειο", έναν τόπο ακατανόητο, διότι, θεωρητικά, είναι η πηγή μιας υψηλότερης πραγματικότητας από αυτή που πάντα γνωρίζουμε.

 Η αλληγορία σχετίζεται με τη Θεωρία των Ιδεών του Πλάτωνα , σύμφωνα με την οποία οι Ιδέες και όχι ο υλικός κόσμος που γνωρίζουμε μέσω των αισθήσεων, κατέχουν το υψηλότερο και πιο θεμελιώδες είδος πραγματικότητας. Μόνο η γνώση των Ιδεών συνιστά πραγματική γνώση ή αυτό που ο Σωκράτης θεωρεί "αρετή". Ο Σωκράτης αναφέρει ότι οι άριστοι άνθρωποι πρέπει να ακολουθήσουν την υψηλότερη από όλες τις σπουδές, δηλαδή την αρετή. Όσοι έχουν ανέβει σε αυτό το ανώτατο επίπεδο, ωστόσο, δεν πρέπει να παραμείνουν εκεί, αλλά πρέπει να επιστρέψουν στη σπηλιά με τους φυλακισμένους και να μοιραστούν τις γνώσεις τους μαζί τους.

Η Αλήθεια στην Ψυχολογία και την καθημερινή ζωή

Ο Friedrich Nietzsche πίστευε ότι η αναζήτηση της αλήθειας ήταν συνέπεια της εξουσίας που ασκούσαν οι φιλόσοφοι. Θεωρούσε ότι η αλήθεια θα πρέπει να χρησιμοποιείται εφόσον προωθεί τη ζωή και πίστευε ότι η αναλήθεια ήταν καλύτερη από την αλήθεια αν είχε ως αποτέλεσμα τη βελτίωση της ζωής.

Ο Erich Fromm διαπιστώνει ότι η προσπάθεια να συζητηθεί η αλήθεια ως "απόλυτη αλήθεια" είναι στείρα και ότι πρέπει να δοθεί έμφαση στην "βέλτιστη αλήθεια". Θεωρεί ότι η αλήθεια απορρέει από την επιτακτική ανάγκη επιβίωσης του φυσικού και πνευματικού περιβάλλοντος, όπου τα μικρά παιδιά αναζητούν ενστικτωδώς την αλήθεια έτσι ώστε να προσανατολίζονται στον "περίεργο και ισχυρό κόσμο". Επομένως, η ακρίβεια της αντιληπτικής προσέγγισης της αλήθειας θα έχει άμεσες συνέπειες στην ικανότητά τους να αντιμετωπίζουν το περιβάλλον τους. Ο Fromm μπορεί να θεωρηθεί ότι ορίζει την αλήθεια ως μια λειτουργική προσέγγιση της πραγματικότητας. Το όραμά του για τη βέλτιστη αλήθεια περιγράφεται εν μέρει στο "Άνθρωπος από τον εαυτό του: Έρευνα στην ψυχολογία της ηθικής" (1947).

Από την παιδική μας κιόλας ηλικία στη ζωή μας όλοι οι μεγαλύτεροι μας μαθαίνουν ότι πρέπει να λέμε πάντα την αλήθεια. Πολλές φορές όμως υπάρχουν στιγμές που αναρωτιόμαστε ποια είναι αλήθεια στη ζωή μας, αν είναι μία και αντικειμενική και αν γενικά η αλήθεια είναι κάτι που μας ωφελεί. 

Όπως είπαμε και παραπάνω η διαφορετική οπτική και η υποκειμενική αντίληψη της πραγματικότητας καθιστά δύσκολο πολλές φορές να ορίσουμε μία αντικειμενική αλήθεια. Μπορούμε όμως πάντα να είμαστε αληθινοί και ειλικρινείς με τους ανθρώπους, τον κόσμο και κυρίως με τον ίδιο μας τον εαυτό, με τον τρόπο που εμείς βλέπουμε την αλήθεια και την πραγματικότητα και με τον τρόπο που βιώνουμε αυτή την αλήθεια μέσα μας. Με αυτά δηλαδή που αντιλαμβανόμαστε από την πραγματικότητα (με τον δικό μας υποκειμενικό τρόπο), αυτά που νιώθουμε και αυτά που πιστεύουμε.

Η αλήθεια και η ειλικρίνεια είναι κάτι που κατά γενικό κανόνα χρειάζεται στη ζωή μας και τις σχέσεις μας. Η υποκρισία και το ψέμα είναι κάτι που κυριαρχεί σε μεγάλο βαθμό στις σχέσεις των ανθρώπων και γενικά στην κοινωνία- ειδικά τη δυτική και βλάπτει σε μεγάλο βαθμό τη ζωή μας, τον χαρακτήρα και τη συμπεριφορά μας, τις σχέσεις μας, αλλά και την ίδια την κοινωνία. Ένα συχνό φαινόμενο που βλάπτει τη ζωή μας, είναι και τα ψέμματα που λέμε στον ίδιο μας τον εαυτό, ειδικά όταν δεν έχουμε αρκετά αυξημένα επίπεδα αυτογνωσίας, είτε γιατί νομίζουμε ότι έτσι θα νιώσουμε καλύτερα είτε γιατί θεωρούμε ότι αυτό θα μας βοηθήσει, ενώ ουσιαστικά γίνεται το αντίθετο. 

Υπάρχουν όμως περιπτώσεις που η ειλικρίνεια και η αλήθεια, ή πιο συγκεκριμένα αυτό που θεωρούμε εμείς αλήθεια μπορεί όχι μόνο να βοηθήσει, αλλά και να βλάψει. Και αυτό κυρίως συμβαίνει όταν λέγοντας ή μαθαίνοντας την αλήθεια προκαλείται ψυχικός πόνος και όταν δεν έχουμε ως συνέπεια τη βελτίωση του εαυτού μας, των άλλων και των συνθηκών που βιώνουμε. Ίσως σε τέτοιες περιπτώσεις θα έπρεπε να αποφεύγουμε την ειλικρίνεια. Πώς μπορούμε όμως να ξέρουμε ποιες είναι αυτές οι περιπτώσεις; Αυτό δεν είναι πάντα κάτι εύκολο. Βοηθάει όμως πολύ στο να αναπτύξουμε την κρίση μας η ανάπτυξη της συναισθηματικής μας νοημοσύνης, των κοινωνικών μας δεξιοτήτων καθώς και της αυτογνωσίας μας. Ας προσπαθήσουμε λοιπόν να βρούμε την αλήθεια μέσα μας και να τη χρησιμοποιήσουμε μόνο για τη βελτίωση του εαυτού μας, των σχέσεών μας, της ζωής και της κοινωνίας στην οποία ζούμε.